ورم لثه به شکل شایع و خفیف بیماری لثه[۱] می‌گویند که باعث سوزش، قرمزی و التهاب لثه‌ها می‌شود. از آنجا که ورم لثه می‌تواند خفیف باشد، شاید متوجه نشوید که به این ناراحتی دچار شده اید. اما باید ورم لثه را جدی بگیرید و به‌سرعت درمان کنید. ورم لثه می‌تواند به بیماری بسیار جدی‌تر لثه (پریودنتیت) و در نهایت از دست رفتن دندان‌ها منجر شود.
شایع‌ترین علت ورم لثه، بهداشت ناکافی دهان و دندان است. عادات خوب برای بهداشت دهان و دندان، از جمله مسواک زدن حداقل دو بار در روز، کشیدن نخ دندان بطور روزانه و انجام معاینات منظم دندانپزشکی می تواند به جلوگیری از ورم لثه کمک کند.
لثههای سالم به رنگ صورتی کمرنگ و سفت هستند. اگر لثه‌هایتان پُف‌کرده و قرمزه تیره هستند و به‌راحتی خونریزی می‌کنند، شاید دچار ورم لثه شده باشید. از آنجایی که ورم لثه به ندرت دردناک می‌شود، گاهی بدون اینکه خبر داشته باشید دچار ورم لثه شده‌اید.
علائم و نشانه‌های ورم لثه عبارتند از:
- لثههای متورم
- لثههای نرم و پف کرده
- لثههای عقب‌رفته
- آسیب پذیری گهگاه لثه‌ها
- لثه‌هایی که هنگام مسواک یا نخ‌دندان به راحتی خونریزی می‌کنند و اثرش گاهی به صورت قرمزی یا التهاب مایل به صورتی تا قرمز تیره مشاهده می‌شود
- تغییر در رنگ لثه‌ها از صورتی سالم به قرمز تیره
- بوی بد دهان
چه زمانی باید به دندانپزشک مراجعه کرد
اکثر دندانپزشکان توصیه می‌کنند معاینات بطور منظم انجام شود تا هر گونه ورم لثه، حفره (پوسیدگی) و سایر ناراحتی‌های دندانی شناسایی شوند قبل از آنکه باعث بروز علائم نگران‌کننده و مشکلات جدی‌تر شود. اگر متوجه هرنوع علامت و یا نشانهای از ورم لثه شدید، برای ملاقات با دندانپزشک برنامه‌ریزی کنید. هر چه زودتر به دنبال مراقبت باشید، فرصت بیشتری برای جبران آسیب‌دیدگی ناشی از ورم لثه و جلوگیری از پیشرفت بیماری و تبدیل آن به پریودنتیت خواهید داشت.
شایع‌ترین علت ورم لثه عدم رعایت بهداشت دهان و دندان است که موجب شکل‌گیری پلاک‌ها می‌شود. پلاک به لایه نامرئی و چسبناکی می‌گویند که عمدتا از باکتری تشکیل می‌شود. پلاک هنگامی بر روی دندان بوجود می‌آید که نشاسته و قند موجود در مواد غذایی با باکتریهایی که به طور معمول در دهان یافت می شوند برهم‌کنش برقرار می‌کنند. مسواک زدن دندان‌ها حداقل دو بار در روز و کشیدن نخ دندان بصورت روزانه می‌تواند پلاک‌ها را از بین ببرد. پلاک می‌بایست هر روز از روی دندان‌ها زدوده شود، چون معمولا در عرض ۲۴ ساعت دوباره شکل می‌گیرد.
پلاکی که بیشتر از دو یا سه روز برروی سطح دندان‌ها باقی بماند زیر خط لثه می‌ماسد و به رسوبی زرد و قهوه‌ای بنام جرم یا تارتار[۲] تبدیل می‌شود. جرم همچنین از محتوای معدنی موجود در بزاق ناشی می‌شود. جرم باعث می‌شود پلاک سخت‌تر از سطح دندان جدا شود و سپری حفاظتی برای باکتری ایجاد کند. معمولا نمی‌توان با مسواک و نخ دندان از شر جرم دندان خلاص شد، بلکه برای زدودن آن به جرم‌گیری حرفه‌ای نیاز خواهید داشت.
هر چه پلاک و جرم بیشتر برروی سطح دندان‌ها باقی بماند، لثه بیشتر تحریک می‌شود، یعنی بخشی از شالوده پیرامون دندان‌ها را می‌پوشاند. لثه‌ها به مرور زمان متورم می‌شوند، به‌راحتی خونریزی می‌کنند و همینطور موجب پوسیدگی دندان می‌شوند.
ورم لثه شایع است و هر کسی را می‌تواند مبتلا کند. بسیاری از افراد برای اولین بار در دوران بلوغ و پس از آن در طول زندگی با شدت‌های مختلفی با مشکلات لثه روبرو می‌شوند.
عواملی که می‌تواند خطر ابتلا به ورم لثه را افزایش دهد عبارتند از:
- عادات بد بهداشت دهان و دندان
- مصرف توتون و تنباکو
- دیابت
- سالخوردگی
- کاهش ایمنی بدن به خاطر سرطان خون، ایدز و یا ناراحتی‌های دیگر
- برخی داروها
- برخی عفونت‌های ویروسی و قارچی
- خشکی دهان
- تغییرات هورمونی، مثلاً مربوط به حاملگی، چرخه قاعدگی و یا مصرف قرصهای جلوگیری از بارداری
- تغذیه نامناسب
- سوء‌مصرف مواد
- ترمیم نامناسب تراز دندان‌ها
ورم لثه‌ای که بدون درمان بماند، به بیماری لثه‌ای پیشرفت می‌کند که به بافت و استخوان زیرین (پریودنتیت) گسترش می‌یابد که یک بیماری بسیار جدی است و منجر به از دست دندان‌ها می شود.
پریودنتیت و عدم رعایت بهداشت دهان و دندان نیز به طور کلی بر سلامتی جسمانی تاثیر می‌گذارد. البته هنوز به طور کامل شناخته نشده و پژوهشگران بااطمینان مشخص نکرده‌اند که آیا بیماری دندانی (پریودنتال) باعث چنین ناراحتی‌هایی می‌شود؛ اما ابتلا به پریودنتیت شاید به موارد زیر نسبت داده شود:
- حمله قلبی
- سکته مغزی
- بیماری ریوی
- تولد زودرس یا زایمان نوزاد با وزن کم هنگام تولد در زنان
از برنامه‌ای که دندانپزشک برای معاینات منظم توصیه می‌کند پیروی کنید. اگر متوجه هر گونه علائم ورم لثه شدید، با دندانپزشک وقت ملاقات بگذارید.
در اینجا برخی از اطلاعات مفید برای کمک به آمادگی پیش از ملاقات پزشکی ارائه می‌شود و اینکه چه انتظاراتی باید از دندانپزشک داشته باشید.
چه انتظاراتی باید از دندانپزشک داشته باشید
دندانپزشکان معمولا ورم لثه را بر اساس علائم و معاینه دندان‌ها، لثه، دهان و زبان تشخیص می‌دهند. دندانپزشک به دنبال پلاک و رسوب جرم برروی دندان‌هایتان خواهد گشت و لثه‌ها را از لحاظ قرمزی، پف‌کردگی و خونریزی آسان بررسی خواهد کرد.
اگر باز هم مشخص نشود چه عاملی باعث ورم لثه شده، دندانپزشک توصیه خواهد کرد یک ارزیابی پزشکی انجام دهید تا شرایط سلامت زمینه‌ای بررسی شود.
درمان سریع معمولا نشانه‌های ورم لثه را بطرف می‌کند و از پیشروی آن به سمت بیماری جدی‌تر لثه و از دست دادن دندان‌ها جلوگیری می‌کند. درمان موثر نیازمند مراقبت حرفه‌ای همراه با افزایش بهداشت دهان و دندان در خانه می‌باشد.
مراقبت حرفه‌ای از ورم لثه شامل موارد زیر می‌شود:
- ارزیابی اولیه و تمیز کردن کامل دندان‌ها (جرم‌گیری) به‌منظور حذف تمام پلاک و رسوب
- راهنمایی درباره شیوه موثر مسواک زدن و فنون نخکشی دندان در خانه
- معاینات حرفه‌ای و پاکسازی منظم
- احتمالا قرار دادن تاج و یا پر کردن (ترمیم دندان) که حفظ بهداشت مناسب را دشوار می‌کند
جرم‌گیری اولیه حرفه‌ای شامل استفاده از ابزار دندانپزشکی برای زدودن پلاک و جرم می‌شود. فرایند جرم‌گیری شاید کمی ناراحت‌کننده باشد، به خصوص اگر لثه‌ها از قبل حساسیت داشته باشند و یا انباشت پلاک و جرم برروی دندان‌ها سنگین باشد.
دندان‌های ناهمتراز و یا تاج‌های ناپیوسته، و سایر شیوه‌های ترمیم دندان ممکن است لثه‌ها را تحریک و پاکسازی پلاک را در طول مراقبت‌های خانگی روزانه دشوار کند. اگر مشکلات دندان و یا ترمیم دندان به ورم لثه منجر شده باشد، دندانپزشک توصیه خواهد کرد این مشکلات را رفع کنید.
ورم لثه پس از یک جرم‌گیری کلی حرفه‌ای معمولا برطرف می‌شود؛ البته تا زمانی که به رعایت بهداشت دهان و دندان در خانه ادامه دهید. دندانپزشک کمک خواهد کرد یک برنامه بهداشتی مؤثر در خانه پی‌ریزی کنید.
اقدام‌هایی که می‌توانید برای پیشگیری و بهبود ورم لثه در خانه انجام دهید، عبارتند از:
- جرم‌گیری منظم دندان‌ها به شیوه حرفه‌ای و برمبنای برنامه زمانی که دندانپزشک توصیه می‌کند.
- استفاده از مسواک نرم و عوض کردن آن حداقل هر سه تا چهار ماه یکبار.
- استفاده از مسواک برقی را در نظر بگیرید، چون در زدودن پلاک و جرم بسیار موثرتر است.
- دو بار در روز مسواک بزنید، و یا حتی بعد از هر وعده غذایی یا میان وعده.
- نخکشی دندان‌ها حداقل یک بار در روز.
- استفاده از دهانشویه ضدعفونی‌کننده، در صورتی که دندانپزشک توصیه کرده باشد.
- استفاده از پاک‌کننده بین‌دندانی، مانند خلال دندان با طراحی ویژه برای تمیز کردن جداره بین دندان‌ها.
اگر بهداشت دهان و دندان را در خانه بطور مداوم رعایت کنید، باید ظرف چند روز و یا چند هفته شاهد بازگشت رنگ صورتی و بافت لثه سالم باشید. البته باید بهداشت مناسب دهان را تا آخر عمر ادامه دهید تا مشکلات لثه عود نکند.
بهترین راه برای پیشگیری از ورم لثه، دنباله‌روی از یک برنامه مناسب بهداشت دهان و دندان است که زودهنگام آغاز می‌شود و بی‌وقفه در طول زندگی رعایت می‌شود. تمیز کردن با مسواک و نخ دندان باید سه تا پنج دقیقه طول بکشد. نخکشی دندان قبل مسواک باعث می‌شود اول ذرات غذا و باکتری‌ها که چسبندگی کمتری دارند زودتر زدوده شوند.
به‌منظور جرم‌گیری حرفه‌ای، مرتب به دندانپزشک یا متخصص بهداشت دندان مراجعه کنید، معمولا هر ۶ تا ۱۲ ماه یکبار. اگر با عوامل خطری روبرو هستید که باعث افزایش احتمال ابتلا به ورم لثه می‌شود، شاید به دفعات بیشتری نیازمند جرم‌گیری حرفه‌ای دندان‌ها باشید.
[۱] periodontal disease
[۲] tartar (calculus)
