تعریف
عفونت گوش یا اوتیت میانی حاد به نوعی عفونت باکتریایی یا ویروسی می‌گویند که گوش میانی را مبتلا می‌کند؛ یعنی فضای پر از هوای پشت پرده گوش شامل استخوان‌های ارتعاشی ریز گوش. کودکان بیشتر از بزرگسالان احتمال دارد به عفونت گوش دچار شوند.
عفونت گوش به خاطر التهاب و تجمع مایعات در گوش میانی اغلب دردناک است.
از آنجا که عفونت گوش اغلب به خود به خود برطرف می‌شود، شیوه درمان با مدیریت درد و نظارت بر مشکل آغاز خواهد شد. عفونت گوش در نوزادان و موارد شدید به طور کلی اغلب به داروهای آنتی‌بیوتیک نیاز دارد. مشکلات بلندمدت مربوط به عفونت گوش – انباشت مداوم مایعات در گوش میانی، عفونت مزمن یا عفونتهای مکرر – مشکلات شنوایی و دیگر عوارض جدی ایجاد می‌کنند.
درد عفونت گوش میانی
علایم
آغاز علایم و نشانه‌های عفونت گوش معمولا سریع است.
– کودکان
علائم و نشانه‌های شایع در کودکان عبارتند از:
- درد گوش، به خصوص زمانی که دراز کشیده باشید
- کشیدن یا پیچاندن گوش
- مشکل در خواب
- گریه بیش از حد معمول
- رفتار تحریک‌پذیر بیش از حد معمول
- دشواری در شنیدن و یا پاسخ به صداهای اطراف
- از دست دادن تعادل
- تب ۳۸درجه و یا بالاتر
- خروج مایع از گوش
- سردرد
- از دست دادن اشتها
– بزرگسالان
علائم و نشانه‌های شایع در بزرگسالان عبارتند از:
- درد گوش
- خروج مایع از گوش
- کاهش شنوایی
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنید
علایم و نشانه‌های عفونت گوش می‌تواند نشانگر چندین ناراحتی بالینی خاص باشد. بسیار مهم است که تشخیص بیماری بسیار دقیق و درمان به‌موقع باشد. در شرایط زیر با دکتر فرزندتان تماس بگیرید:
- علایم بیش از یک روز طول کشیده‌اند
- درد گوش شدید باشد
- نوزاد یا کودک نوپا دچار بی‌خوابی یا تحریک‌پذیری پس از سرماخوردگی یا عفونت تنفسی فوقانی دیگری شده است
- تخلیه مایع، چرک و ترشحات خون‌آلود از گوش را مشاهده می‌کنید
فرد بزرگسال با گوش‌درد یا ترشح باید در اسرع وقت به دکتر مراجعه کند.
عفونت گوش به خاطر نوعی باکتری یا ویروس در گوش میانی ایجاد می‌شود. این عفونت اغلب از بیماری دیگری مانند سرماخوردگی، آنفولانزا یا آلرژی ناشی می‌شود که باعث احتقان و تورم بینی، گلو و شیپور استاش می‌شوند.
نقش شیپور استاش
شیپور استاش یک جفت لوله باریک است که از هر گوش میانی به سمت بالا در قسمت عقب گلو و پشت بینی کشیده می‌شود. انتهای لوله‌ها در گلو طوری باز و بسته می‌شوند تا:
- فشار هوا در گوش میانی تنظیم شود
- هوای داخل گوش تازه شود
- ترشحات طبیعی از گوش میانی تخلیه شود
تورم، التهاب و خلط در شیپور استاش ناشی از عفونت دستگاه تنفسی فوقانی یا آلرژی می‌تواند آنها را مسدود کند و باعث تجمع مایعات در گوش میانی شود. عفونت باکتریایی یا ویروسی ناشی از انباشت مایع معمولا موجب بروز علائم عفونت گوش می‌شود.
عفونتهای گوش در کودکان شایع‌تر است، تاحدودی به این دلیل که شیپور استاشِ آنها باریک‌تر و افقی‌تر است؛ عواملی که باعث می‌شود گوشها به‌سختی تخلیه شوند و زودتر مسدود شوند.
تشخیص بیماری
نقش آدنوئید ها یا لوزه سوم
لوزه سوم به دو سکوی کوچک بافتی در قسمت بالایی پشت بینی می‌گویند که نقشی در فعالیت سیستم ایمنی بدن بازی می‌کند. این عملکرد باعث می‌شود گوشها به‌مراتب در برابر عفونت و التهاب آسیب‌پذیرتر باشند.
از آنجا که لوزه سوم در نزدیکی دهانه شیپور استاش قرار دارد، التهاب یا بزرگ شدن لوزه سوم شاید لوله‌ها را مسدود کند، در نتیجه به عفونت گوش میانی منجر شود. التهاب لوزه سوم بیشتر احتمال دارد نقش مهمی در عفونت گوش کودکان بازی کند، زیرا کودکان دارای لوزه سوم فعال‌تر و نسبتا بزرگتر هستند.
شرایط مرتبط
ناراحتی بالینی گوش میانی که ممکن است به عفونت گوش مربوط باشند و از مشکلات مشابه گوش میانی ناشی شوند، عبارتند از:
- اوتیت میانی همراه افیوژن التهاب و تجمع مایع (افیوژن) در گوش میانی بدون عفونت باکتریایی یا ویروسی است. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که انباشت مایع پس از بهبودی عفونت گوش همچنان ادامه دارد. همچنین ممکن است به دلیل نوعی اختلال یا انسداد غیرعفونی شیپور استاش رخ دهد.
- اوتیت میانی مزمن چرکی به عفونت مداوم گوش می‌گویند که منجر به پارگی یا سوراخ شدن پرده گوش می‌شود.
عوامل خطر برای عفونت گوش عبارتند از:
- سن. به دلیل اندازه و شکل شیپور استاش و به دلیل سیستم ایمنی ضعیف‌تر، کودکان بین سنین ۶ ماه تا ۲ سال بیشتر مستعد ابتلا به عفونت گوش هستند.
- مراقبت گروهی از کودکان. کودکان و نوجوانانی که بصورت گروهی حمایت می‌شوند نسبت به کودکانی که در خانه می‌مانند با احتمال بیشتری دچار سرماخوردگی و عفونتهای گوش می‌شوند، زیرا در معرض عفونتهای بیشتری مانند سرماخوردگی قرار می‌گیرند.
- تغذیه نوزاد. نوزادانی که در حالت درازکش از بطری شیر می‌نوشند بیشتر از کودکانی که از شیر پستان مادر تغذیه می‌کنند دچار عفونت گوش می‌شوند.
- عوامل فصلی. عفونت گوش در طول پاییز و زمستان شایع‌تر است که افراد مرتب دچار سرماخوردگی و آنفولانزا می‌شوند. افراد مبتلا به آلرژی فصلی ممکن است در اوج گرده‌افشانی فصلی، در معرض خطر بیشتری برای عفونت گوش قرار بگیرند.
- کیفیت بد هوا. قرار گرفتن در معرض دود سیگار و یا میزان بالای آلودگی هوا می‌تواند خطر ابتلا به عفونت گوش را افزایش دهد.
اکثر عفونتهای گوش هیچ عوارض طولانی‌مدتی ایجاد نمی‌کنند. عفونتهای مکرر یا مداوم و تجمع مداوم مایع می‌تواند به برخی از عوارض خطرناک منجر گردد:
- اختلال شنوایی. کاهش خفیف شنوایی که همراه با عفونت گوش می‌آید و می‌رود نسبتا شایع است، اما معمولا پس از برطرف شدن عفونت به حالت قبلی برمی‌گردد. عفونت مداوم یا انباشت مایعات در گوش میانی ممکن است به کاهش شدیدتر شنوایی منجر شود. در صورتی که آسیب دائمی به پرده گوش و یا دیگر ساختارهای گوش میانی وارد شود، ناشنوایی دائمی رخ خواهد داد.
- تأخیر در گفتار و یا رشد. اگر شنوایی بطور موقت یا دائم در نوزادان و کودکان نوپا مختل شود، ممکن است با تاخیر در گفتار، مهارت‌های اجتماعی و رشد روبرو شوند.
- گسترش عفونت. عفونت درمان‌نشده یا عفونتی که پاسخ خوبی به درمان نداده به بافتهای مجاور گسترش پیدا می‌کند. عفونت ماستوئید یا برآمدگی استخوانی پشت گوش ماستوئیدیت نامیده می شود. این عفونت می‌تواند به استخوان آسیب بزند و کیست پر از چرک تشکیل دهد. عفونتهای جدی‌تر گوش میانی به‌ندرت به بافتهای دیگر در جمجمه از جمله مغز گسترش می‌یابند.
- پاره شدن پرده گوش. بیشتر پارگی‌های پرده گوش ظرف ۷۲ ساعت التیام می‌یابند. در برخی موارد، جراحی مورد نیاز است.
به احتمال زیاد ابتدا به دکتر خانوادگی خود یا پزشک متخصص اطفال مراجعه خواهید کرد. در صورتی به متخصص اختلالات گوش و حلق و بینی (ENT) ارجاع داده خواهید شد که مشکل برای مدتی طولانی‌تر بروز کرده، به درمان پاسخ مثبت نمی‌دهد و یا بارها رخ داده است.
اگر فرزندتان به اندازه کافی بزرگ شده باشد که به درمان پاسخ مناسب دهد، قبل از رفتن به مطب، با کودک در مورد سوالهایی که دکتر ممکن است بپرسید صحبت کنید و برای جوابگویی به سوالات از طرف فرزندتان آماده شوید. اغلب سوالهای مربوط به بزرگسالان نیز مشابه همان مسائل خواهد بود.
- چه علائم و نشانه‌هایی تاکنون مشاهده کرده‌اید؟
- علائم بیماری چه زمانی آغاز شد؟
- آیا گوش‌درد دارید؟ درد را چطور توصیف می‌کنید، خفیف، متوسط یا شدید؟
- آیا هیچ نشانه احتمالی از درد در نوزاد یا کودک نوپا مشاهده کرده‌اید، مانند کشیدن گوش، مشکل خواب و یا تحریک‌پذیری غیرعادی؟
- آیا فرزندتان تب داشته است؟
- آیا هر گونه ترشحی از گوش وجود داشته است؟ آیا ترشحات روشن هستند یا کدر و یا خونی؟
- آیا متوجه اختلال شنوایی شده‌اید؟ آیا کودک به صداهای آرام پاسخ می‌دهد. آیا کودک بزرگ‌ترتان دائم می‌پرسد “چی؟!”؟
- آیا فرزندتان به تازگی سرماخوردگی، آنفولانزا یا سایر علائم تنفسی داشته است؟
- آیا فرزندتان تا حالا آلرژی فصلی داشته است؟
- آیا فرزندتان در گذشته دچار عفونت گوش شده است. چه زمانی؟
- آیا فرزندتان نسبت به هر نوع دارو مانند پنی‌سیلین آلرژی دارد؟
روش های متفاوت تشخیص بیماری
دکتر معمولا می‌تواند عفونت گوش و یا شرایط دیگر را بر اساس علائم ظاهری که توصیف می‌کنید و معاینه داخل مطب تشخیص دهد. دکتر به احتمال زیاد از ابزاری چراغدار (اتوسکوپ) برای مشاهده داخل گوش، گلو و بینی استفاده خواهد کرد. وی همچنین با گوشی طبی به تنفس کودک گوش خواهد داد.
عفونت گوش یا اوتیت میانی حاد
اتوسکوپ پنوماتیک
ابزاری به نام اتوسکوپ پنوماتیک تنها ابزار تخصصی است که دکتر برای تشخیص عفونت گوش نیاز دارد. این ابزار به دکتر کمک می‌کند تا داخل گوش را نگاه کند و تشخیص دهد چه مقدار مایع در پشت پرده گوش انباشت شده است. با اتوسکوپ پنوماتیک، دکتر به آرامی هوا را در برابر پرده گوش می‌دمد. به طور معمول، این فشار هوا باعث حرکت پرده گوش می‌شود. اگر گوش میانی با مایع پر شده باشد، دکتر تقریباً هیچ جنبشی از طرف پرده گوش مشاهده نخواهد کرد.
سایر آزمون‌ها
اگر هر گونه تردیدی در مورد تشخیص وجود داشته باشد یا وضعیت بالینی به درمان قبلی پاسخ خوبی نداده باشد و یا دیگر مشکلات مزمن یا جدی وجود داشته باشد،ممکن است دکتر سایر آزمایشات تشخیصی را انجام دهد.
- تمپانومتری. این تست به اندازه‌گیری حرکت پرده گوش می‌پردازد. این وسیله که کانال گوش را می‌بندد، فشار هوا در کانال را تنظیم می‌کند و در نتیجه باعث جنبش پرده گوش می‌شود. این دستگاه بطور کمّی مشخص می‌کند که پرده گوش چقدر خوب حرکت می‌کند و میزان فشار درون گوش میانی را بطور غیرمستقیم اندازه‌گیری می‌کند.
- بازتاب‌سنجی آکوستیک. اندازه گیری غیرمستقیم مایعات گوش میانی – این تست به اندازه‌گیری مقدار صدای پخش شده از دستگاه می‌پردازد که از پرده گوش بازتاب شده است. به طور معمول، پرده گوش بیشتر صدا را جذب می‌کند. با این حال، هر چه فشار بیشتری از مایع در گوش میانی وجود داشته باشد، صدای بیشتری از پرده گوش بازتاب خواهد شد.
- تیمپانو سنتسیس tympanocentesis در موارد نادر، دکتر ممکن است با لوله‌ای ریز سوراخی در پرده گوش باز کند تا مایع از گوش میانی تخلیه شود که به این روش اصطلاحاً تیمپانو سنتسیس می‌گویند. آزمایش‌هایی برای تعیین عامل عفونی در مایع نیز شاید در صورتی مفید باشد که عفونت به درمان‌های قبلی به‌خوبی پاسخ نداده است.
- تست‌های دیگر. اگر فرزندتان تاکنون عفونت مداوم در گوش یا تجمع مداوم مایع در گوش میانی داشته، دکتر ممکن است شما را به متخصص شنوایی (شنوایی‌شناس)، متخصص گفتاردرمانی یا درمانگر رشد معرفی کند تا آزمایش شنوایی، مهارت‌های گفتار، درک زبان و یا توانایی رشد و نمو انجام دهید.
تشخیص بیماری به چه معناست
- اوتیت میانی حاد. تشخیص ابتلا به «عفونت گوش» به طور کلی خلاصه‌ای از اصطلاح اوتیت میانی حاد است. دکتر به احتمال زیاد در صورتی این بیماری را تشخیص می‌دهد که نشانه‌هایی از مایع در گوش میانی مشاهده کند، علائم و نشانه‌های عفونت وجود داشته باشد و شروع علائم نسبتا ناگهانی بوده باشد.
- اوتیت میانی همراه افیوژن. اگر تشخیص مبنی بر اوتیت میانی همراه افیوژن باشد، دکتر حتماً شواهدی از انباشت مایع در گوش میانی پیدا کرده اما در حال حاضر هیچ علائم و نشانه‌ای از عفونت وجود ندارد.
- اوتیت میانی مزمن چرکی. اگر دکتر اوتیت میانی مزمن چرکی را تشخیص دهد حتماً مشاهده کرده که عفونت مداوم گوش منجر به پارگی یا سوراخ‌شدگی پرده گوش شده است.
درمان
اکثر عفونتهای گوش بدون درمان با آنتی‌بیوتیک برطرف می‌شوند. بهترین راه‌حل برای فرزندتان به عوامل بسیاری از جمله سن و شدت علائم بستگی دارد.
رویکرد صبر کنم و ببینم چه می‌شود
علائم عفونت گوش معمولا در چند روز اول بهبود می‌یابد و اغلب عفونت‌ها خود به خود در عرض یک تا دو هفته بدون درمان خوب می‌شوند. آکادمی اطفال آمریکا و آکادمی پزشکان خانواده آمریکا رویکرد «صبر کنم و ببینم چه می‌شود» راگزینه مناسبی برای افراد زیر توصیه می‌کنند:
- کودکان ۶ تا ۲۳ ماه با درد خفیف گوش داخلی در یک گوش برای کمتر از ۴۸ ساعت و درجه حرارت کمتر از ۳۹ درجه
- کودکان ۲۴ ماه و بزرگتر با درد خفیف گوش داخلی در یک یا هر دو گوش برای کمتر از ۴۸ ساعت و درجه حرارت کمتر از ۳۹ درجه
برخی شواهد نشان می‌دهد که درمان با آنتی‌بیوتیک ممکن است برای کودکان خاص با عفونتهای گوش مفید باشد. در مورد مزایای آنتی‌بیوتیک در برابر عوارض جانبی بالقوه آن و نگرانی در مورد استفاده بیش از حد از آنتی‌بیوتیک که سویه‌های مقاوم در برابر بیماری ایجاد می‌کند، با دکتر صحبت کنید.
مدیریت درد
دکتر به شما توصیه خواهد کرد که شیوه‌های درمانی زیر را پیگیری کنید تا درد ناشی از عفونت گوش کاهش یابد:
- کمپرس گرم. گذاشتن حوله گرم و مرطوب برروی گوش عفونت‌کرده می‌تواند درد را کاهش دهد.
- داروهای ضددرد. ممکن است دکتر مصرف استامینوفن (تیلنول، غیره) و یا ایبوپروفن (موترین IB، آسپرین، غیره) را برای رفع درد توصیه کند. مواد دارویی را طبق دستورالعمل روی برچسب مصرف کنید. هنگام دادن آسپرین به کودکان و نوجوانان احتیاط کنید. از آنجا که آسپیرین با سندرم ری در ارتباط است، پس هنگام دادن آسپرین به کودکان و نوجوانان احتیاط کنید. اگرچه آسپرین برای مصرف کودکان بزرگتر از ۲ سال تایید شده، ولی کودکان و نوجوانانی که دوره نقاهت بعد از علائم مشابه آبله‌مرغان یا آنفولانزا به سر می‌برند هرگز نباید آسپیرین بخورند. چنانچه نگران مسئله‌ای هستید، با دکتر صحبت کنید.
- قطره گوش. قطره‌گوش تجویزی مانند آنتی‌پیرین-بنزوکائین-گلیسیرین (Aurodex) شاید برای تسکین درد کسانی مفید باشد که پرده گوش‌شان سالم (پاره و یا سوراخ نشده) است. برای ریختن قطره در گوش کودک‌تان، دمای بطری را با قرار دادن در آب گرم کمی بالا ببرید. دوز توصیه‌شده قطره را در حالی داخل گوش فرزندتان بریزید که بر روی سطحی صاف دراز کشیده و گوش آلوده رو به بالا قرار دارد. بنزوکائین با نوعی وضعیت بالینی نادر اما جدی و گاهی کشنده مرتبط است که باعث کاهش میزان اکسیژن موجود در جریان خون می‌شود. بدون نظارت و مراقبت بهداشتی حرفه‌ای، بنزوکائین را به کودکان کمتر از ۲ سال ندهید، زیرا این گروه سنی آسیب‌پذیر هستند. اگر فردی بزرگسال هستید، هرگز بیشتر از دوز توصیه‌شده از بنزوکائین را مصرف نکنید و در این مورد حتماً با دکتر صحبت کنید.
درمان عفونت گوش
درمان با آنتی‌بیوتیک
ممکن است دکتر درمان با آنتی‌بیوتیک را برای عفونت گوش در موقعیت‌های زیر توصیه کند:
- کودکان ۶ ماهه و بزرگتر با درد متوسط تا شدید گوش در یک یا هر دو گوش برای حداقل ۴۸ ساعت یا درجه حرارت ۳۹درجه و یا بالاتر
- کودکان ۶ تا ۲۳ ماه با درد خفیف گوش داخلی در یک یا هر دو گوش برای کمتر از ۴۸ ساعت و درجه حرارت کمتر از ۳۹ درجه
- کودکان ۲۴ ماه و بزرگتر با درد خفیف گوش داخلی در یک یا هر دو گوش برای کمتر از ۴۸ ساعت و درجه حرارت کمتر از ۳۹ درجه
حتی پس از بهبودی علائم، مطمئن شوید که کل آنتی‌بیوتیک را طبق دستورالعمل مصرف می‌کنید. در غیر اینصورت، عفونت عود خواهد کرد و مقاومت باکتری در برابر داروهای آنتی‌بیوتیک بوجود می‌آید. در مورد کارهایی که باید هنگام فراموش کردن مصرف دارو انجام دهید، با دکتر یا داروساز صحبت کنید.
لوله‌های گوش
اگر فرزندتان عود اوتیت مدیا دارد، یعنی سه اپیزود در شش ماه یا چهار اپیزود در یک سال یا حداقل یک بار در شش ماه گذشته و یا اوتیت میانی همراه افیوژن دارد، یعنی تجمع مایع مداوم در گوش بعد از بهبودی عفونت و یا عدم وجود هر گونه عفونت، دکتر ممکن است روشی را برای تخلیه مایع از گوش میانی توصیه کند.
در طول عمل جراحی سرپایی به نام میرینگوتومی، جراح یک سوراخ ریز در پرده گوش باز می‌کند تا بتواند مایعات را از گوش میانی به بیرون مکش کند. یک لوله ریز (لوله تهویه در گوش) در دهانه گذاشته می‌شود تا گوش میانی به‌راحتی تهویه شود و از تجمع مایعات بیشتر جلوگیری شود. برخی از لوله‌ها به مدت شش ماه تا یک سال در محل باقی می‌مانند و سپس خودشان کنده می‌شوند. لوله‌هایی که برای ماندن در محل به مدتی طولانی‌تر طراحی شده‌اند، باید از طریق عمل جراحی برداشته شوند.
پرده گوش معمولا پس از بیرون افتادن یا برداشتن لوله دوباره بسته می‌شود.
درمان اوتیت میانی چرکی مزمن
عفونت مزمنی که منجر به سوراخ شدن پرده گوش می‌شود، اوتیت میانی چرکی مزمن نام دارد و درمان آن بسیار مشکل است. این بیماری اغلب با آنتی‌بیوتیک تجویزی به شکل قطره درمان می‌شود. قبل از تجویز قطره، دستورالعمل لازم را در مورد نحوه مکش مایعات از کانال گوش دریافت خواهید کرد.
نظارت
کودکان مبتلا به عفونتهای مکرر یا مزمن و یا انباشت مداوم مایع در گوش میانی باید از نزدیک تحت نظارت قرار بگیرند. در مورد برنامه‌ی ملاقات‌های پیگیری با دکتر صحبت کنید. دکتر ممکن است آزمایش شنوایی و زبانی منظم را توصیه کند.
راهنمایی‌های زیر شاید خطر ابتلا به عفونت گوش را کاهش دهد:
- از سرماخوردگی و سایر مریضی‌ها پیشگیری کنید. به کودکان آموزش دهید دست‌هایشان را مرتب و کامل بشویند و ظروف خوردن و نوشیدن خود را با دیگران به اشتراک نگذارند. به کودکان آموزش دهید هنگام عطسه یا سرفه حداقل دهانشان را به سمت فرورفتگی آرنج بگیرند. در صورت امکان، زمان حضور فرزندتان را در مرکز مراقبت گروهی از کودکان محدود کنید. مکانی با کودکان کمتر شاید مفیدتر باشد. سعی کنید فرزندتان را در طول بیماری در خانه نگه دارید تا مرکز مراقبت از کودکان و یا مدرسه حضور نداشته باشند.
- از دود سیگار دیگران اجتناب کنید. مطمئن شوید که هیچ کسی در منزل سیگار نمی‌کشد. هر وقت دور از خانه هستید، در محیط‌های سیگارممنوع بمانید.
- کودک‌تان را از شیر مادر تغذیه کنید. در صورت امکان، مادر باید حداقل شش ماه شیر خودش را به کودک بدهد. شیر مادر حاوی آنتی‌بادی است که حفاظتی در برابر عفونت گوش ایجاد می‌کند.
- اگر از طریق بطری شیر می‌دهید، نوزاد را در حالت نشسته قرار دهید. از تکیه دادن بطری در دهان کودک در حالی که دراز کشیده اجتناب کنید. بطری را در گهواره با کودک‌تان تنها قرار ندهید.
در مورد واکسن با دکتر گفتگو کنید. از دکتر بپرسید چه نوع واکسنی برای کودک‌تان مناسب است. آمپول‌های آنفولانزای فصلی و واکسن پنوموکوک ممکن است به جلوگیری از عفونت گوش کمک کنند.
