تعریف
هپاتیت سی یا هپاتیت C نوعی عفونت ناشی از ویروسی است که به کبد حمله می‌کند و منجر به التهاب آن می‌شود. اکثر افراد آلوده به ویروس هپاتیت سی (HCV) هیچ نشانه‌ای از بیماری ندارند. در واقع، بسیاری از افراد تنها زمانی خبردار می‌شوند به عفونت هپاتیت C دچار شده‌اند که آسیب کبدی چند دهه بعد در طول آزمایش‌های پزشکی معمولی بروز می‌کند.
هپاتیت C یکی از چندین ویروس هپاتیت به شمار می‌رود و به طور کلی جدی‌ترین نوع در میان این ویروس‌ها شناخته می‌شود. هپاتیت C از طریق تماس با خون آلوده منتقل می‌شود؛ به خصوص از طریق سرنگ مشترک در طول مصرف مواد مخدر.
عفونت هپاتیت C معمولا باعث بروز علامتی نمی‌شود مگرآنکه به اواخر دوره عفونت در حالت مزمن برسد. در مراحل اولیه بیماری،یعنی در حدود یک تا سه ماه پس از قرار گرفتن در معرض ویروس، علائم و نشانه‌های زیر در بخش کوچکی از افراد آلوده رخ می‌دهند:
- خستگی مفرط
- حالت تهوع و یا کاهش اشتها
- دل درد
- ادرار تیره‌رنگ
- زردی پوست و چشم (یرقان)
- تب
- درد عضلات و مفاصل
علایم
علائم و نشانه‌های عفونت مزمن معمولا پس از سالها آشکار می‌شوند و پیامد آسیب کبدی ناشی از ویروس هستند. این وضعیت ممکن است در ابتدا شامل علائم عفونت حاد باشد. سپس به مرور زمان، علائم و نشانه‌های احتمالی عبارتند از:
- خونریزی فوری
- کبودی فوری
- خارش پوست
- تجمع مایعات در شکم (استسقاء)
- تورم در پاها
- کاهش وزن
- گیجی، خواب‌آلودگی و لکنت زبان (انسفالوپاتی کبدی)
- رگ‌های خونی عنکبوتی‌شکل بر روی پوست (آنژیوما های عنکبوتی)
علایم هپاتیت سی
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنید
اگر هر مورد از علائم و نشانه‌های بالا را دارید، با دکتر وقت ملاقات بگذارید.
عفونت هپاتیت C از ویروس هپاتیت C ناشی می‌شود ( HCV). ویروس HCV زمانی پخش می‌شود که در تماس با خون آلوده به ویروس قرار می‌گیرید.
خطر ابتلا به عفونت هپاتیت C در شرایط زیر افزایش می‌یابد:
- یکی از کارمندان مراقبت‌های بهداشتی هستید که در معرض خون آلوده قرار گرفته، مانند زمانی که یک سوزن آلوده اشتباهی در پوست‌تان فرو می‌رود
- مواد مخدر تزریق یا استنشاق کرده‌اید
- ایدز دارید
- بدن‌تان را در محیطی کثیف با استفاده از تجهیزات غیراستریل خالکوبی کرده‌اید
- انتقال خون یا پیوند عضو قبل از سال ۱۹۹۲ انجام داده‌اید
- کنسانتره فاکتورهای انعقادی قبل از سال ۱۹۸۷ دریافت کرده‌اید
- تحت درمان همودیالیز برای دوره طولانی قرار گرفته‌اید
- از زنی با عفونت هپاتیت C به دنیا آمده‌اید
- در زندان به سر برده‌اید
- بین سالهای ۱۹۴۵ و ۱۹۶۵ به دنیا آمدید، یعنی گروه سنی که بالاترین شیوع عفونت هپاتیت C را داشت
عفونت هپاتیت C که بیش از چندین سال ادامه یابد می‌تواند عوارض مهمی به همراه داشته باشد، از قبیل:
زخم‌شدگی بافت کبد (سیروز): پس از ۲۰ تا ۳۰ سال از عفونت هپاتیت C، سیروز شاید رخ دهد. زخم در کبد می‌تواند عملکرد کبد را دشوار کند.
سرطان کبد: تعداد کمی از افراد مبتلا به عفونت هپاتیت C ممکن است دچار سرطان کبد شوند.
نارسایی کبد: کبدی که به خاطر هپاتیت C به شدت آسیب دیده باشد دیگر قادر به عملکرد مناسب نخواهد بود.
چه کسی را باید ملاقات کنید
اگر فکر می‌کنید شاید به هپاتیت C مبتلا شده باشید، به دکتر خانوادگی یا پزشک عمومی مراجعه کنید. هنگامی که مبتلا به عفونت هپاتیت C تشخیص داده شوید، شاید دکتر به شما توصیه کند که با متخصص در این زمینه ملاقات کنید. متخصصانی که افراد مبتلا به عفونت هپاتیت C را معاینه می‌کنند عبارتند از:
- پزشکانی که بیماری‌های عفونی را درمان می‌کنند
- پزشکانی که بیماری‌های کبدی را درمان می‌کنند
چگونه آماده شوید
از آنجا که ممکن است جلسه ملاقات بسیار کوتاه باشد و اغلب زمینه‌های زیادی برای مشاوره پزشکی وجود دارد، پس بهتر است از قبل آمادگی کسب کرده باشید. برای آماده‌سازی، سعی کنید:
از هر گونه محدودیت‌های پیش از ملاقات با دکتر آگاهی داشته باشید. هنگامی که با دکتر قرار ملاقات می‌گذارید، حتماً پرس‌و‌جو کنید که چه کارهایی را باید از قبل انجام دهید، مانند محدود کردن رژیم غذایی.
نشانه‌های بیماری را یادداشت کنید، از جمله هر گونه مواردی که به نظر می‌رسد به علتِ ملاقات پزشکی مربوط نباشد.
اطلاعات شخصی کلیدی را یادداشت کنید، از جمله استرس زیاد یا هر گونه تغییر اخیر در زندگی.
داروهایتان را فهرست کنید، ویتامین‌ها و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید.
بردن یکی از اعضای خانواده یا دوست را به همراه خودتان در نظر بگیرید. گاهی اوقات به خاطر آوردن اطلاعات ارائه شده در ملاقات پزشکی دشوار می‌شود. کسی که همراه‌تان باشد شاید نکته‌ای را به یاد بیاورد که شما متوجه نشده‌اید یا فراموش کرده‌اید.
سوالهایی که باید بپرسید
زمان ملاقات با دکتر شاید محدود باشد، بنابراین یک فهرست از سوالات مفید برای بهره‌برداری بهینه از وقت تهیه کنید. پرسش‌های خود را از مهمترین به کم‌اهمیت‌ترین مرتب کنید چون شاید زمان کم بیاورید. در مورد عفونت هپاتیت C، برخی از سوالات اساسی که باید از دکتر بپرسید عبارتند از:
چقدر ویروس هپاتیت C در بدنم دارم؟
آیا باید برای سایر علل بیماری کبدی مانند هپاتیت B آزمایش شوم؟
آیا ویروس هپاتیت C به کبدم آسیب رسانده است؟
آیا نیاز به درمان عفونت هپاتیت C دارم؟
گزینه‌های درمان چه هستند؟
مزایای هر یک از گزینه‌های درمانی چیست؟
خطرات بالقوه هر یک از گزینه‌های درمانی چیست؟
آیا شیوه درمانی خاصی وجود دارد که فکر می‌کنید از همه بهترین باشد؟
من ناراحتی‌های سلامتی دیگری دارم. این وضعیت چگونه بر درمان هپاتیت C تاثیر می‌گذارد؟
آیا باید خانواده‌ام برای هپاتیت C آزمایش شود؟
آیا امکان دارد هپاتیت C را به دیگران سرایت دهم؟
چگونه می‌توانم افرادی را که اطرافم زندگی می‌کنند از هپاتیت C محافظت کنم؟
آیا باید به متخصص مراجعه کنم؟ چقدر هزینه خواهد داشت و آیا بیمه پوشش می‌دهد؟
آیا بروشور یا مطالب دیگری وجود دارد که برای مطالعه با خودم ببرم؟ چه وب‌سایت‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
چطور بفهمم که آیا باید وضعیت بالینی‌ام را در ملاقات پزشکی دیگری پیگیری کنم؟
آیا نوشیدن الکل برایم ضرری ندارد؟
از چه داروهایی باید اجتناب کنم؟
علاوه بر سوالاتی که حاضر کرده‌اید از دکتر بپرسید، از هیچ سوالی که در طول ملاقات ناگهان به ذهنتان می‌رسد دریغ نکنید.
چه انتظاراتی باید از پزشک داشته باشید
دکتر به احتمال زیاد تعدادی از سوالات زیر را خواهد پرسید: آمادگی پاسخگویی به آنها شاید زمان بیشتری ذخیره کند تا مسائل دیگری را در میان بگذارید. دکتر شاید بپرسد:
اولین بار چه زمانی علائم بیماری بروز کرد؟
آیا نشانه‌های بیماری مداوم بوده‌اند یا گاه‌به‌گاه؟
علائم چقدر شدید هستند؟
آیا مواردی وجود دارد که به نظر می‌رسد علائم بیماری را بهبود می‌دهند؟ نام ببرید
آیا مواردی وجود دارد که به نظر می‌رسد علائم بیماری را وخیم‌تر می‌کنند؟ نام ببرید
آیا تا به حال انتقال خون یا پیوند عضو داشته‌اید؟ اگر چنین است، چه موقع؟
آیا تا به حال داروهای خودتزریقی مصرف کرده‌اید که دکتر تجویز نکرده باشد؟
آیا مبتلا به هپاتیت یا یرقان تشخیص داده شده‌اید؟
آیا کسی در خانواده‌تان هپاتیت C دارد؟
آیا سابقه بیماری کبدی در خانواده‌تان وجود دارد؟
غربالگری برای هپاتیت C
آزمایش برای عفونت هپاتیت C در افرادی که در معرض خطر بالایی برای تماس با این ویروس قرار دارند شاید در شروع درمان به پزشکان کمک کند و یا تغییراتی را در شیوه زندگی توصیه کند که روند آسیب‌دیدگی کبدی را کند می‌کند. این اقدام توصیه می‌شود زیرا عفونت هپاتیت C اغلب قبل از آنکه باعث علائم و نشانه شود شروع به آسیب کبدی می‌کند.
افرادی که بهتر است در مورد غربالگری برای عفونت هپاتیت C با پزشک صحبت کنند عبارتند از:
- هر کسی که تاکنون مواد مخدر تزریق یا استنشاق کرده است
- هر کسی با نتایج آزمون عملکرد کبد غیرمعمول با علت ناشناخته
- نوزادان متولد شده از مادران مبتلا به هپاتیت C
- کارمندان بخش مراقبت‌های بهداشتی و اضطراری که در معرض خون و یا فرورفتن تصادفی سوزن در پوست قرار دارند
- افراد مبتلا به هموفیلی که قبل از سال ۱۹۸۷ با فاکتورهای انعقادی تحت درمان قرار گرفتند
- افرادی که تاکنون تحت درمان طولانی‌مدت همودیالیز قرار گرفته‌اند
- افرادی که قبل از سال ۱۹۹۲ انتقال خون یا پیوند عضو انجام داده‌اند
- شرکای جنسی هر کسی که مبتلا به عفونت هپاتیت C تشخیص داده شده باشد
- افراد مبتلا به عفونت HIV
- هر کسی که بین سالهای ۱۹۴۵ و ۱۹۶۵ متولد شده باشد
- هر کسی که مدتی در زندان به سر برده باشد
یرقان یکی از علایم هپاتیت آ است
آزمایش‌های خون برای تشخیص هپاتیت C
آزمایش خون ممکن است به موارد زیر کمک کند:
- تعیین اینکه آیا ویروس هپاتیت C دارید یا خیر
- اندازه‌گیری مقدار ویروس هپاتیت C در خون (بار ویروسی)
- ارزیابی آرایش ژنتیکیِ ویروس (ژنوتیپ) که به تعیین گزینه‌های درمانی مناسب کمک می‌کند
آزمایش نمونه از بافت کبد برای تعیین شدت آسیب کبدی
دکتر شاید توصیه کند یک نمونه کوچک از بافت کبد برای آزمایش بردارید. بیوپسی کبد می‌تواند در تعیین شدت بیماری مفید باشد و تصمیم گیری‌های درمانی را هدایت کند. در طول بیوپسی کبد، دکتر یک سوزن نازک به درون پوست و به سمت کبد فرو می‌کند و یک نمونه بافت برمی‌دارد.
درمان و پیشگیری
داروهای ضدویروسی
عفونت هپاتیت C با داروهای ضدویروسی که بدن را از وجود ویروس پاکسازی می‌کنند درمان می‌شود. هدف از چنین شیوه درمانی این است که حداقل ۱۲ هفته پس از درمان کامل هیچ ویروس هپاتیت C در بدن‌تان آشکار نشود.
اگر چه دارو برای درمان هپاتیت C چندین دهه در دسترس بوده و به تدریج بهبود یافته است اما عوارض جانبی جدی دربرداشته و لازم است که فرد ظرف ۲۴ تا ۷۴ هفته درمان شود. عوارض جانبی شامل افسردگی، علایم شبه‌آنفولانزا و از دست دادن سلول‌های قرمز یا سفید خون سالم (کم‌خونی و یا نوتروپنی) است . بنابراین بسیاری از افراد درمان را قطع کردند.
محققین به تازگی با ترکیب داروهای ضدویروس جدید با نمونه‌های موجود به پیشرفت‌های قابل‌توجهی در درمان هپاتیت C رسیده‌اند. در نتیجه، افراد با بهبودی بیشتری روبرو می‌شوند چون عوارض جانبی کمتری بوجود می‌آید و زمان درمان کوتاه‌تر می‌شود. رژیم ممکن است بسته به ژنوتیپ هپاتیت C، وجود آسیب کبدی از قبل، سایر ناراحتی بالینی و سابقه درمان متفاوت باشد اما به طور کلی امروزه بسیار موثرتر از گذشته هستند.
با توجه به سرعت پژوهش‌های اخیر، توصیه‌ها برای داروها و رژیم‌های درمانی به سرعت در حال تغییر هستند. همچنین شیوه‌های درمانی کاملا پیچیده شده‌اند. از این رو بهتر است درباره گزینه‌های درمان با یک متخصص مشورت کنید.
در طول درمان، دکتر برروی میزان پاسخ بدن‌تان به داروهای نظارت خواهد داشت.
پیوند کبد
اگر کبد به شدت آسیب دیده باشد، شاید پیوند کبد گزینه مناسبی باشد. در طول عمل پیوند کبد، جراح ابتدا کبد آسیب‌دیده را می‌کند و بعد با یک کبد سالم جایگزین می‌کند. اکثر کبدهای پیوندی از اهداکنندگان متوفی تهیه می‌شوند، هر چند تعداد کمی هم از اهداکنندگان زنده تأمین می‌شود که بخشی از کبد خود را اهدا کرده‌اند.
برای افراد مبتلا به عفونت هپاتیت C، پیوند کبد نمی‌تواند درمان مناسبی باشد. درمان با داروهای ضدویروس معمولا پس از پیوند کبد ادامه می‌یابد زیرا عفونت هپاتیت C احتمال دارد در کبد جدید عود کند.
واکسیناسیون
اگرچه هیچ واکسنی برای هپاتیت C وجود ندارد اما دکتر به احتمال زیاد به شما توصیه خواهد کرد که واکسن هپاتیت A و B دریافت کنید. همینطور ویروس‌های جداگانه‌ای وجود دارد که موجب آسیب کبدی می‌شوند و درمان هپاتیت C را پیچیده می‌کنند.
اگر مبتلا به هپاتیت C تشخیص داده شده‌اید، دکتر به احتمال زیاد توصیه خواهد کرد که در شیوه زندگی خود تغییرات خاصی ایجاد کنید. این اقدامات کمک خواهد کرد تا برای مدتی طولانی‌تر سالم بمانید و در عین حال سلامت دیگران را هم حفظ کنید:
نوشیدن الکل را ترک کنید: الکل سرعت پیشرفت بیماری کبدی را بیشتر می‌کند.
از داروهایی که ممکن است به کبد آسیب برسانند پرهیز کنید: داروهایتان را همراه با دکتر مرور کنید، از جمله داروهای غیر نسخه ای ، گیاهی و مکمل‌های غذایی که مصرف می‌کنید. دکتر شاید توصیه کند از مصرف برخی داروها اجتناب کنید.
به دیگران کمک کنید تا در تماس با خون‌تان قرار نگیرند: هر گونه زخم پوستی را بپوشانید و ریش‌تراش و یا مسواک با دیگران به اشتراک نگذارید. خون اهدا نکنید، همینطور اندام‌های بدن یا مایع منی، حتماً به کارکنان بخش مراقبت‌های بهداشتی اخطار دهید که ویروس دارید.
با در نظر گرفتن اقدامات احتیاطی زیر از خود در برابر عفونت هپاتیت C محافظت کنید:
مصرف مواد مخدر را ترک کنید: اگر مواد مخدر غیرقانونی مصرف می‌کنید، برای ترک از دیگران راهنمایی بگیرید.
در مورد سوراخ کردن بدن و خالکوبی محتاط باشید. اگر می‌خواهید روی پوست‌تان سوراخ یا خالکوبی درست کنید، دنبال محلی معتبر برای این کار بگردید. در مورد پاکیزگی تجهیزات از قبل پرس‌و‌جو کنید. اطمینان حاصل کنید که کارمندان آنجا از سوزن استریل استفاده می‌کنند. اگر کارکنان به سوالات درست جواب نمی‌دهند، دنبال جای دیگری بگردید.
نکات بهداشتی را هنگام رابطه جنسی بیشتر رعایت کنید. با شرکای متعدد یا با هر شریکی که وضعیت سلامت نامشخص دارد هرگز وارد رابطه جنسی بدون محافظت نشوید. انتقال بیماری از راه جنسی بین زوج‌های دارای یک همسر ممکن است رخ دهد اما میزان خطر پایین است.
