تعریف

خوانش‌ پریشی نوعی اختلال در یادگیری و مشکلات خواندن به علت شناسایی دشوار صداهای گفتاری و درک چگونگی ارتباط آنها با حروف و کلمات است. خوانش‌ پریشی که گاهی دیسلکسیا نیز نامیده می‌شود به ناتوانی یادگیری شایع در میان کودکان می‌گویند.

خوانش‌ پریشی در کودکانی با بینایی و هوش طبیعی رخ می‌دهد. خوانش ‌پریشی گاهی تا سال‌ها بدون تشخیص باقی می‌ماند و تا زمان بلوغ مشخص نمی‌شود.

هیچ درمانی برای خوانش‌ پریشی وجود ندارد. این یک بیماری مادام‌العمر ناشی از صفات ارثی است که بر نحوه عملکرد مغز تأثیر می‌گذارد. با این حال، بسیاری از کودکان مبتلا به خوانش ‌پریشی با تدریس خصوصی یا برنامه آموزشی تخصصی می‌توانند در مدرسه موفق باشند. حمایت عاطفی نیز نقش مهمی ایفا می‌کند.

خوانش پریشی

علایم

تشخیص علایم خوانش‌ پریشی قبل از اینکه فرزندتان به مدرسه برود بسیار دشوار است اما برخی سرنخ‌های اولیه شاید نشانگر مشکل باشند. هنگامی که کودک‌تان به سن مدرسه می‌رسد، معلم کلاس شاید اولین کسی باشد که متوجه مشکل می‌شود. این وضعیت اغلب زمانی آشکار می‌شود که کودک شروع به یادگیری خواندن می‌کند.

قبل از مدرسه:

علایم و نشانه‌های احتمالی که کودک خردسال مبتلا به خوانش ‌پریشی بروز می‌دهد عبارتند از:

• تأخیر در صحبت کردن
• یادگیری کُند کلمات جدید
• مشکل یادگیری قافیه ترانه‌ها در مهد کودک
• مشکل در بازی با کلمات قافیه‌دار

سن مدرسه:

هنگامی که کودکتان به مدرسه می‌رود، علایم و نشانه‌های خوانش‌ پریشی آشکارتر می‌شود، از جمله:

• سرعت خواندن پایین‌تر از سطح مورد انتظار از کودکان هم سن و سال
• مشکلات پردازش و درک حرف‌هایی که می‌شنود
• مشکل درک دستورالعمل‌های سریع
• مشکلات به یاد آوردن دنباله‌های کلمات
• مشکل دیدن (و گاهی شنیدن) شباهت و تفاوت در حروف و کلمات
• ناتوانی در ادا کردن تلفظ یک کلمه ناآشنا
• مشکل در هجی کردن کلمه‌ها
• مشکل در یادگیری زبان خارجی

نوجوانان و بزرگسالان:

علایم خوانش‌ پریشی در نوجوانان و بزرگسالان شبیه به همان موارد در کودکان است. هر چند مداخله زودهنگام برای درمان خوانش‌ پریشی سودمند است اما درخواست کمک هرگز خیلی دیر نخواهد بود. برخی از علائم شایع خوانش‌ پریشی در نوجوانان و بزرگسالان عبارتند از:

• دشواری در روخوانی، از جمله خواندن با صدای بلند
• مشکل در درک لطیفه‌ها و یا عبارت‌هایی که معنایی خاص فراتر از تحت‌اللفظی دارند (اصطلاحات)، مانند “یک لقمه چپ” به معنی “حریف آسان”.
• مشکل مدیریت زمان
• مشکل خلاصه کردن داستان
• مشکل در یادگیری زبان خارجی
• دشواری در به حافظه سپردن مطالب
• مشکل در حل مسائل ریاضی

چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنید

خوانش‌ پریشی با توجه به تاخیر در سنی که کودک شروع به خواندن می‌کند مشخص می‌شود. اکثر کودکان با رسیدن به مهد کودک و یا کلاس اول برای یادگیری خواندن آمادگی دارند، اما کودکان مبتلا به خوانش ‌پریشی اغلب نمی‌توانند اصول خواندن را در آن زمان درک کنند.

در صورتی با دکتر صحبت کنید که سطح خواندن کودک‌تان پایین‌تر از آنچه است که برای کودکان همسالش انتظار می‌رود و یا متوجه علائم یا نشانه‌های دیگر خوانش ‌پریشی می‌شوید. هنگامی که خوانش‌پریشی از تشخیص و درمان عقب می‌ماند، مشکلات خواندن از دوران کودکی به بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند.

خوانش‌ پریشی با برخی ژن‌های کنترل کننده نحوه نمو مغز مرتبط است. به نظر می‌رسد نوعی بیماری ارثی باشد که در خانواده از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود.

به نظر می‌رسد این صفات ارثی بر قسمت خاصی از مغز در رابطه با مهارت‌های زبانی تاثیر می‌گذارد و با توانایی تبدیل حروف و کلمات به گفتار تداخل پیدا می‌کند.

عوامل خطر

عوامل خطر خوانش‌ پریشی عبارتند از:

• سابقه خانوادگی برای خوانش‌ پریشی.
• تفاوت‌های فردی در قسمت‌هایی از مغز که توانایی خواندن را فراهم می‌کنند.

خوانش‌ پریشی می‌تواند به برخی عوارض منجر شود:

مشکل یادگیری: از آنجا که خواندن یک مهارت اساسی برای بسیاری از درسها محسوب می‌شود، کودک مبتلا به خوانش ‌پریشی در اکثر کلاس‌ها نقطه‌ضعف دارد و شاید در پیشرفت تحصیلی از همسالانش عقب بماند.

مشکلات اجتماعی: در صورت عدم درمان، خوانش ‌پریشی ممکن است به عزت ‌نفس پایین، مشکلات رفتاری، اضطراب، پرخاشگری و کناره‌گیری از دوستان، والدین و معلمان منجر شود.

مشکلات در بزرگسالی: ناتوانی در خواندن و درک می‌تواند کودک را از رسیدن به ظرفیت‌های رشدی در بزرگسالی محروم کند. این وضعیت می‌تواند عواقب درازمدت آموزشی، اجتماعی و اقتصادی داشته باشد.

کودکانی که خوانش‌ پریشی دارند در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به نقص‌ توجه/بیش ‌فعالی (ADHD) و بالعکس قرار دارند. این اختلال می‌تواند باعث مشکل در حفظ توجه و همچنین بیش ‌فعالی و رفتار تکانشی شود، که همین به نوبه خود درمان خوانش ‌پریشی را سخت‌تر می‌کند.

شاید در ابتدا نگرانی درباره فرزندان‌تان را با پزشک متخصص اطفال یا دکتر خانوادگی در میان بگذارید. برای اطمینان از اینکه مشکل دیگری ریشه مشکلات خواندن فرزندتان نیست، دکتر شاید کودک‌تان را به افراد زیر معرفی کند:

• متخصص، مانند دکتر چشم (چشم‌پزشک)
• کارشناس مراقبت‌های بهداشتی حرفه‌ای برای ارزیابی کاهش شنوایی
• دکتر متخصص در اختلالات مغز و سیستم عصبی (متخصص مغز و اعصاب)

جلسه تدریس خصوصی برای کودکان مبتلا به خوانش پریشی

کارهایی که می‌توانید انجام دهید

برای آمادگی پیش از ملاقات پزشکی:

نشانه‌های بیماری فرزندتان را یادداشت کنید، از جمله هر گونه مواردی که به نظر می‌رسد به علتِ ملاقات پزشکی مربوط نباشد.

اطلاعات شخصی کلیدی را آماده کنید، از جمله استرس عمده یا هر گونه تغییر اخیر در زندگی.

فهرستی از داروها، ویتامین‌ها یا مکمل‌های دیگری که فرزندتان مصرف می‌کند همراه با دوز هر کدام.

در صورت امکان، از یکی از اعضای خانواده یا دوست بخواهید که همراهی‌تان کند تا از شما حمایت کند و در به خاطر سپردن مطالب کمک‌تان کند.

فهرستی از سوالاتی تهیه کنید که باید از دکتر بپرسید، تا از زمان قرار ملاقات به بهترین وجه ممکن بهره‌برداری شود.

برای خوانش‌ پریشی، برخی از سوالات اساسی که باید از دکتر بپرسید عبارتند از:

• چرا کودک مشکل خواندن و درک دارد؟
• چه نوع آزمون‌هایی نیاز دارد؟
• آیا باید به متخصص مراجعه کند؟
• آیا خوانش‌پریشی درمان می‌شود؟
• آیا بیماری‌های دیگری وجود دارد که مرتبط باشد و یا اشتباهی با خوانش‌پریشی تشخیص داده شود؟
• آیا شیوه‌های جایگزین برای پیشنهاد اولیه شما وجود دارد؟
• پیشرفت فرزندم در یادگیری چقدر طول خواهد کشید؟
• آیا بروشور یا مطالب چاپی دیگری در این باره وجود دارد که مطالعه کنم؟ آیا می‌توانید وب‌سایت‌های مفیدی توصیه کنید؟
• آیا بچه‌های دیگرم هم دچار خوانش‌پریشی می‌شوند؟
• چه نوع کمک‌هایی برای خوانش‌پریشی می‌توانم از مدرسه فرزندم انتظار داشته باشم؟

چه انتظاراتی باید از پزشک داشته باشید

دکتر نیز به احتمال زیاد چند سوال از شما خواهد پرسید، مانند:

• چه زمانی برای اولین بار متوجه شدید فرزندتان مشکل خواندن دارد؟ آیا معلم کلاس به اطلاع‌تان رساند؟
• فرزندتان از لحاظ تحصیلی در کلاس درس چگونه عمل می‌کند؟
• کودک‌تان در چه سنی شروع به صحبت کرد؟
• آیا هر گونه درمانی را برای خواندن امتحان کرده‌اید؟ در اینصورت، توضیح دهید؟
• آیا متوجه هر گونه مشکل رفتاری و یا ناهنجاری اجتماعی شده‌اید که گمان می‌برید شاید با مشکل فرزندتان ارتباط داشته باشد؟
• آیا فرزندتان تاکنون مشکلات بینایی داشته است؟
• آیا می‌توانید رژیم غذایی کودک‌تان را توصیف کنید، از جمله کافئین و مصرف شکر؟

هیچ آزمونی نیست که که بتواند خوانش‌پریشی را تشخیص دهد. دکتر فرزندتان شماری از عوامل را در نظر خواهد گرفت، مانند:

روند نمو کودک‌تان، مسائل آموزشی و تاریخچه پزشکی: دکتر به احتمال زیاد در این موارد چندین سوال خواهد پرسید. دکتر همچنین به اطلاعاتی در مورد هر گونه ناراحتی بالینی ارثی در خانواده کودک‌تان نیاز خواهد داشت، از جمله اینکه آیا هر یک از اعضای خانواده ناتوانی یادگیری داشته‌اند یا خیر.

زندگی خانگی فرزندتان: دکتر ممکن است از شما بخواهد کیفیت زندگی خانواده و خانگی‌تان را شرح دهید، از جمله کسانی که در خانه زندگی می‌کنند و اینکه آیا در خانه مشکلاتی وجود دارد.

پرسشنامه‌ها: دکتر ممکن است از کودک‌تان، اعضای خانواده و یا معلمان بخواهد به پرسشهای کتبی جواب دهند. شاید از فرزندتان خواسته شود آزمون‌هایی برای شناسایی توانایی‌های روخوانی و زبانی انجام دهد.

آزمون‌های بینایی، شنوایی و مغزی (نورولوژیک): این روش می‌تواند به تعیین اینکه آیا اختلال دیگری باعث اُفت توانایی فرزندتان برای خواندن شده کمک کند.

تست روانشناسی: دکتر ممکن است از شما یا کودکتان سوال‌هایی بپرسد تا وضعیت روحی-روانی وی را بهتر درک کند. این کار تعیین خواهد کرد آیا مشکلات اجتماعی، اضطراب یا افسردگی به توانایی ضعیف فرزندتان منجر شده یا خیر.

تست روخوانی و دیگر مهارت‌های تحصیلی:  کودک‌تان شاید مجموعه‌ای از تست‌های آموزشی را انجام دهد تا روند و کیفیت مهارت‌های خواندن از سوی متخصص روخوانی تحلیل شود.

هیچ راه مشخصی برای اصلاح ناهنجاری مغزی زمینه‌ای که باعث خوانش ‌پریشی می‌شود وجود ندارد؛ به عبارت دیگر، خوانش ‌پریشی یک مشکل مادام‌العمر محسوب می‌شود. با این حال، تشخیص و ارزیابی زودهنگام برای تعیین نیازهای خاص و درمان مناسب می‌تواند میزان موفقیت را بهبود بخشد.

تکنیک‌های آموزشی

خوانش‌ پریشی با بهره‌گیری از رویکردهای آموزشی و تکنیک‌های خاص درمان می‌شود؛ مداخله هر چه زودتر آغاز شود، بهتر خواهد بود. تست روانشناسی به معلمان فرزندتان کمک خواهد کرد تا یک برنامه آموزشی مناسب تدارک ببینند.

معلمان ممکن است از تکنیک‌های مربوط به شنوایی، بینایی و لامسه برای بهبود مهارت‌های رواخوانی استفاده کنند. کمک به کودک برای استفاده از حواس چندگانه در یادگیری به پردازش اطلاعات کمک خواهد کرد؛ برای مثال، گوش دادن به درس ضبط‌شده و انگشت گذاشتن روی شکل حروفی که نوشته یا ادا می‌شوند.

جلسات تدریس خصوصی با متخصص رواخوانی در صورت امکان، برای بسیاری از کودکان مبتلا به خوانش‌پریشی بسیار مفید خواهد بود. متخصص روخوانی به توانبخشی کودک‌تان در زمینه‌های زیر خواهد پرداخت:

• یادگیری کوچکترین صداهایی که کلمات را تشکیل می‌دهند (واج‌ها)
• درک چگونگی بازنمایی صداها در قالب حروف و رشته‌هایی از حروف
• درک مطالبی که خوانده می‌شود
• روخوانی با صدای بلند
• ساخت فرهنگ لغت

اگر کودک‌‌تان دارای معلولیت شدید خواندن باشد، تعداد کلاس‌های تدریس خصوصی باید بیشتر شود و روند پیشرفت کندتر گردد.

برنامه آموزش و پرورش فردی

در ایالات متحده، مدارس از لحاظ قانونی ملزم هستند که اقدامات لازم را برای کمک به کودکان مبتلا به خوانش‌پریشی با مشکلات یادگیری صورت دهند. در مورد راه‌اندازی جلسه‌ای برای برنامه‌ریزی با معلم فرزندتان صحبت کنید. اینطوری می‌توانید نیازهای فرزندتان و اقدام‌های مدرسه برای رسیدن به موفقیت تحصیلی را یکپارچه‌سازی کنید. به این اصطلاحاً طرح آموزش فردی (IEP) می‌گویند. برای دریافت کمک، کودک‌تان به برنامه‌ای ساختارمند و کتبی نیاز خواهد داشت.

کودکان مبتلا به خوانش‌پریشی که در مهد کودک یا کلاس اول مورد حمایت بیشتری قرار می‌گیرند، اغلب مهارت‌های خواندن را بهبود می‌دهند و در دوره ابتدایی و دبیرستان موفق می‌شوند.

کودکانی که تا دوره‌های تحصیلی بعد هیچ حمایتی نمی‌شوند، در یادگیری مهارت‌های مورد نیاز برای روخوانی به مشکلات عمده‌تری خواهند خورد. این کودکان به احتمال زیاد دچار عقب‌ماندگی تحصیلی می‌شوند و شاید هرگز نتوانند به دیگران برسند. کودک مبتلا به خوانش‌ پریشی شدید ممکن است هرگز روخوانی آسانی را تجربه نکند، اما در عوض می‌تواند مهارت‌های بهبوددهنده خواندن را یاد بگیرد.

مشکلات تحصیلی لزوماً بدین معنا نیست که فرد مبتلا به خوانش‌ پریشی نمی‌تواند موفق شود. دانش‌آموزان خوانش ‌پریش اگر منابع لازم را دریافت کنند بسیار توانمند خواهند شد. بسیاری از افراد مبتلا به خوانش‌پریشی خلاق و زیرک هستند و ممکن است در ریاضی، علوم یا هنر بااستعداد باشند. حتی برخی به نویسندگانی موفقی تبدیل می‌شوند.

اختلالات بینایی و خوانش پریشی

پدر و مادر چه کارهایی می‌توانند انجام دهند

شما نقش کلیدی در کمک به موفقیت کودک‌تان بازی می‌کند. این اقدامات را انجام دهید:

به مشکل زود رسیدگی کنید. اگر شک کرده‌اید فرزندتان خوانش‌پریشی دارد، با دکتر فرزندتان صحبت کنید. مداخله زودهنگام می‌تواند میزان موفقیت را بهبود بخشد.

با صدای بلند برای کودک‌تان کتاب بخوانید. بهتر است این کار را هنگامی شروع کنید که کودک‌تان ۶ ماهه یا حتی جوان‌تر است. سعی کنید همراه با کودک‌تان کتاب‌های صوتی گوش دهید. هنگامی که کودک‌تان به اندازه کافی بزرگ می‌شود، داستان‌ها را بعد از اینکه فرزندتان شنید باهم بخوانید.

با مدرسه فرزندتان همکاری کنید. در مورد اقدام‌های مدرسه برای موفقیت فرزندتان، با معلمش صحبت کنید. شما بهترین حمایتگر فرزندتان خواهید بود.

برای مطالعه تشویق کنید. برای بهبود مهارت‌های خواندن، کودک باید مطالعه را تمرین کند. به خواندن مطالب چاپی تشویق کنید.

برای خواندن الگو باشید. زمان خاصی را هر روز برای خواندن مطلبی برای خودتان تعیین کنید تا کودک‌تان نیز مطالعه کند. با این کار الگوی خوبی برای پشتیبانی از فرزندتان می‌شوید. به کودک‌تان نشان دهید که مطالعه لذت‌بخش است.

کارهایی که بزرگسالان مبتلا به خوانش‌پریشی می‌توانند انجام دهند

موفقیت در کاریابی و اشتغال می‌تواند برای بزرگسالان گرفتار به خوانش‌پریشی بسیار دشوار شود. برای کمک به رسیدن به اهداف خود:

صرف نظر از سنی که دارید، به دنبال پشتیبانی ارزیابی و آموزشی برای خواندن و نوشتن باشد.

از کارفرما یا موسسه علمی در مورد آموزش‌های افزوده و امکانات رفاهی مناسب تحت آیین‌ نامه آمریکایی‌های معلول بپرسید.

حمایت عاطفی و فرصت‌دادن برای موفقیت در فعالیت‌هایی که شامل خواندن نمی‌شوند، برای کودکان مبتلا به خوانش‌پریشی بسیار مهم هستند. اگر کودک‌تان خوانش‌پریشی دارد:

حمایتگر باشید. مشکل یادگیری خواندن ممکن است بر اعتماد به نفس کودک‌تان تاثیر بگذارد. حتماً عشق و حمایت خود را ابراز کنید. کودک‌تان را با ستایش استعدادها و نقاط قوتش تشویق کنید.

با فرزندتان حرف بزنید. برایش توضیح دهید خوانش‌پریشی چیست و اینکه اصلاً مایه شکست شخصی نیست. کودک‌تان هر چه بهتر این موضوع را درک کند، بهتر خواهد توانست با ناتوانی یادگیری مبارزه کند.

گام‌هایی بردارید تا به یادگیری کودک‌تان در خانه کمک کنید. مکانی آرام، تمیز و مرتب برایش فراهم آورید تا به‌راحتی به مطالعه بپردازد و زمان خاصی برای مطالعه تعیین کنید. همچنین، مطمئن شوید کودک‌تان به اندازه کافی استراحت می‌کند و بطور منظم وعده‌های غذایی سالم می‌خورد.

با معلمان فرزندتان در تماس باشید. مرتب با معلمان صحبت کنید تا مطمئن شوید کودک‌تان در مسیر درست حرکت می‌کند. مطمئن شوید که کودک‌تان در صورت نیاز زمان اضافی برای امتحاناتی که نیاز به روخوانی دارند می‌گیرد. از معلم بپرسید آیا ضبط کردن درسهای کلاس و بعداً تمرین روی آنها برایش سودمند خواهد بود.

به یک گروه حمایتی بپیوندید. این کار برای برقراری ارتباط با پدر و مادری که کودکانی مبتلا به ناتوانی‌های یادگیری مشابه دارند بسیار سودمند خواهد بود. گروه حمایتی می‌تواند اطلاعات مفید و پشتیبانی عاطفی فراهم کند. از دکتر یا متخصص روخوانی فرزندتان بپرسید آیا گروه‌های حمایتی در نزدکی محل زندگی‌تان وجود دارد. همینطور می‌توانید سایت‌های معتبر اینترنتی را به دنبال گروه‌های حمایتی برای خوانش ‌پریشی و یا ناتوانی خواندن جستجو کنید.