تعریف
سرطان دهانه رحم یا گردن رحم نوعی سرطان است که در سلولهای دهانه رحم رخ می‌دهد؛ یعنی بخش پایینی رحم که به مهبل (واژن) منتهی می‌شود. گونه‌های مختلفی از ویروس پاپیلومای انسانی(HPV)، نوعی عفونت منتقله از راه جنسی، در ایجاد سرطان دهانه رحم نقش دارند.
هنگامی که زنی در معرض HPV قرار می‌گیرد، سیستم ایمنی بدن معمولا جلوی آسیب ناشی از ویروس را می‌گیرد. با این حال، در جمعیت کوچکی از زنان، این ویروس سال‌ها زنده می‌ماند و به فرایندی منجر می‌شود که در آن برخی از سلولهای سطح دهانه رحم سرطانی می شوند.
علایم
می توانید خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم را با انجام آزمونهای غربالگری و دریافت واکسن محافظ در برابر عفونت HPV کاهش دهید. سرطان دهانه رحم در مراحل اولیه به طور کلی هیچ علامت یا نشانه‌ای ایجاد نمی‌کند.
علایم و نشانه‌های سرطان پیشرفته تر گردن رحم عبارتند از:
- خونریزی واژینال پس از مقاربت، بین دوره و بعد از یائسگی.
- ترشحات آبکی و خونی از واژن که شاید سنگین و بدبو باشد.
- درد لگن و یا درد در هنگام مقاربت.
سرطان دهانه رحم
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنید
چنانچه علایم و نشانه‌های نگران کننده بیماری را دارید، با دکتر وقت ملاقات بگذارید.
سرطان دهانه رحم زمانی آغاز می‌شود که سلولهای سالم دستخوش تغییر ژنتیکی (جهش) می‌شوند و سپس به شکل سلولهای غیرطبیعی درمی‌آیند.
سلولهای سالم با آهنگی ثابت رشد می‌کنند و تکثیر می‌شوند و در نهایت در زمان معینی می‌میرند. سلولهای سرطانی بصورتی مهارنشدنی رشد می‌کنند و بدون کنترل تکثیر می‌شوند و نمی‌میرند. سلولهای غیرطبیعی که روی هم انباشت می‌شوند توده سرطانی (تومور) تشکیل می‌دهند. سلولهای سرطانی به بافتهای مجاور حمله می‌کنند و می‌توانند از تومور جدا شوند و در نقاط دیگر بدن گسترش یابند (متاستاز).
هنوز مشخص نیست که چه عاملی باعث سرطان گردن رحم می‌شود، اما بدون شک HPV در آن نقش دارد. ویروس پاپیلومای انسانی بسیار رایج است، خیلی از زنانی که این ویروس را دارند، هرگز دچار سرطان دهانه رحم نمی‌شوند. می‌توان گفت عوامل دیگر مانند محیط زیست و یا انتخابهای سبک زندگی نیز تعیین خواهند کرد آیا به سرطان دهانه رحم مبتلا می‌شوید یا نه.
انواع سرطان دهانه رحم
نوع سرطان دهانه رحم به تعیین وضعیت آینده بیماری و شیوه درمان کمک خواهد کرد. انواع اصلی سرطان دهانه رحم عبارتند از:
کارسینومای سلول سنگفرشی: این نوع سرطان گردن رحم در سلولهای نازک و صاف (سلولهای سنگفرشی) پوشش بیرونی گردن رحم آغاز می‌شود که به داخل مهبل (واژن) بیرون‌زدگی پیدا کرده است. اکثر سرطانهای گردن رحم از نوع سرطان سلول سنگفرشی هستند.
آدنوکارسینوم: این نوع سرطان گردن رحم در سلولهای غده‌ای ستونی‌شکل آغاز می‌شود که کانال سرویکس را می‌پوشانند.
گاهی اوقات، هر دو نوع سلول در سرطان دهانه رحم نقش دارند. خیلی به ندرت، سرطان در سلولهای دیگر دهانه رحم رخ می‌دهد.
عوامل خطر برای سرطان گردن رحم عبارتند از:
شرکای جنسی متعدد: هر چه تعداد شریک جنسی بیشتر باشد و هر چه تعداد شریک جنسی همسرتان بیشتر باشد، احتمال سرایت HPV بیشتر خواهد شد.
فعالیتهای جنسی زودهنگام: داشتن رابطه جنسی در سنین پایین، خطر ابتلا به HPV را افزایش می‌دهد.
سایر عفونتهای جنسی (مقاربتی): داشتن سایر امراض مقاربتی جنسی مانند کلامیدیا، سوزاک، سیفلیس و ایدز، خطر ابتلا به HPV را افزایش می‌دهند.
سیستم ایمنی ضعیف: در صورتی بیشتر احتمال ابتلا به سرطان دهانه رحم دارید که سیستم ایمنی بدن‌تان به خاطر ناراحتی بالینی دیگری تضعیف شده و HPV دارید.
سیگار کشیدن: سیگار کشیدن با سرطان گردن رحم از نوع سلول سنگفرشی در ارتباط است.
چنانچه علایم و نشانه‌های بیماری را دارید، با دکتر وقت ملاقات بگذارید. اگر به وجود سرطان گردن رحم شک دارید، شاید به دکتر متخصص در درمان سرطانهای زنان و زایمان (انکولوژیست زنان) ارجاع داده شوید.
در اینجا برخی اطلاعات مفید ارائه می‌شود تا برای قرار ملاقات با دکتر آماده شوید و بدانید چه انتظاراتی باید از دکتر داشته باشید.
کارهایی که می‌توانید انجام دهید
حواستان به محدودیت‌‌های پیش از ملاقات پزشکی باشد، مانند نخوردن غذاهای جامد در روز قبل از رفتن به مطب دکتر. نشانه‌های بیماری را یادداشت کنید، از جمله هر گونه مواردی که به نظر می‌رسد به علتِ ملاقات پزشکی مربوط نباشد.
اطلاعات پزشکی کلیدی خود را یادداشت کنید، از جمله سایر ناراحتی‌های بالینی که تا به حال داشته‌اید.
اطلاعات شخصی کلیدی خود را یادداشت کنید ، از جمله هر چیزی را که خطر ابتلا به STI را افزایش می‌دهد از جمله فعالیت جنسی زودهنگام، شرکای متعدد یا رابطه جنسی محافظت نشده.
داروهایتان را فهرست کنید، ویتامین‌ها و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید.
از یکی از بستگان و دوستان بخواهید که همراهی‌تان کند تا گفته‌های دکتر را راحت‌تر به خاطر بیاورید.
سوالاتی که باید از دکتر بپرسید:
- محتمل‌ترین علت علائمی که دارم چیست؟
- چه نوع آزمون‌هایی نیاز دارم؟
- چه درمانهایی در دسترس هستند و چه عوارض جانبی دارند؟
- وضعیت آینده بیماری چطور خواهد بود؟
- هر چند وقت یکبار به ملاقاتهای پیگیری با پزشک نیاز خواهم داشت تا دوره درمان به پایان برسد؟
علاوه بر این پرسشهایی که آماده کرده‌اید تا از دکتر بپرسید، از هر گونه سوال دیگری که در طول ملاقات به ذهنتان می‌رسد دریغ نکنید.
چه انتظاراتی باید از پزشک داشته باشید
دکتر به احتمال زیاد تعدادی از سوالات زیر را خواهد پرسید: برای پاسخگویی به سوال‌ها آماده باشید تا زمان بیشتری برای پرداختن به نکاتی که در نظر دارید باقی بماند. شاید لازم باشد به سوالهای زیر جواب دهید:
- با چه علائمی از بیماری روبرو هستید؟ چقدر شدید هستند؟
- اولین بار چه زمانی علائم بیماری بروز کرد؟ آیا به مرور زمان تغییر کرده‌اند؟
- آیا از زمانی که وارد روابط جنسی شدید تا الان آزمایشهای پاپ اسمیر را به طور منظم انجام داده‌اید؟ آیا تا به حال نتایج غیر طبیعی از آزمون پاپ اسمیر گرفته‌اید؟
- آیا تا به حال برای هر گونه بیماری دهانه رحم درمان شده‌اید؟
- آیا تا به حال مبتلا به بیماری‌های مقاربتی تشخیص داده شده‌اید؟
- آیا تا به حال داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی بدن مصرف کرده‌اید؟
- آیا سیگاری هستید و یا در گذشته سیگار می‌کشیدید؟ چقدر؟
- آیا می‌خواهید در آینده بچه‌دار شوید؟
غربالگری
اگر سرطان دهانه رحم زود تشخیص داده شود، با احتمال بیشتری باموفقیت درمان می‌شود. اغلب دستورالعمل‌ها پیشنهاد می‌دهند که زنان در سن ۲۱ سالگی شروع به غربالگری برای سرطان گردن رحم و تغییرات پیش‌سرطانی کنند.
آزمایشهای غربالگری عبارتند از:
تست پاپ اسمیر: در طول آزمایش پاپ اسمیر، دکتر از دهانه رحم‌تان سلولهایی را خراش داده و بر می دارد تا در آزمایشگاه از لحاظ اختلالات بررسی شوند.
تست پاپ اسمیر می‌تواند سلولهای غیرطبیعی در دهانه رحم را شناسایی کند، از جمله سلولهای سرطانی و سلولهایی که تغییراتی مبنی بر افزایش خطر ابتلا به سرطان گردن رحم نشان می‌دهند.
آزمون DNA برای ویروس HPV: این آزمون شامل تست سلولهای جمع‌آوری شده از گردن رحم از لحاظ عفونت به هر یک از انواع HPV است که به احتمال زیاد منجر به سرطان گردن رحم می‌شوند. این تست ممکن است گزینه مناسبی برای زنان ۳۰ سال و بالاتر و یا زنان جوان با تست پاپ اسمیر غیرطبیعی باشد.
شیوه تشخیص سرطان دهانه رحم
تشخیص بیماری
اگر دکتر به سرطان گردن رحم مشکوک باشد، به احتمال زیاد با معاینه کامل از دهانه رحم شروع می‌کند. ابزار ذره‌بینی ویژه‌ای بنام کولپوسکوپ برای مشاهده سلولهای غیرطبیعی استفاده می‌شود.
در طی معاینه کولپوسکوپی، دکتر به احتمال زیاد نمونه‌ای از سلولهای دهانه رحم (بیوپسی) برای آزمایش برمی‌دارد. برای نمونه‌برداری از بافت، دکتر از روشهای زیر استفاده خواهد کرد:
پانچ بیوپسی، که شامل ابزاری نوک‌تیز است که نمونه‌های کوچکی از بافت گردن رحم را درمی‌آورد.
کورتاژ اندوسرویکس، که از ابزار کوچکی به شکل قاشق (curet) و یا قلم‌موی نازک برای خراشیدن نمونه بافت از دهانه رحم بهره می‌برد.
اگر پانچ بیوپسی یا کورتاژ اندوسرویکس برایتان نگران‌کننده باشد، دکتر شاید یکی از آزمونهای زیر را اجرا کند:
حلقه سیم برقی، که از سیم برق نازک با ولتاژ کم برای نمونه‌برداری از بافت کوچک استفاده می‌کند. به طور کلی این کار تحت بی‌حسی موضعی در مطب انجام می‌شود.
بیوپسی مخروطی، که در این روش دکتر برای آزمایش می‌تواند از لایه‌های عمیق‌تر سلولهای دهانه رحم نمونه‌برداری کند. بیوپسی مخروطی شاید در بیمارستان تحت بیهوشی عمومی انجام شود.
مرحله‌بندی بیماری
اگر دکتر تعیین کند که شما به سرطان گردن رحم مبتلا شده‌اید، آزمایشهای بیشتری برای تعیین میزان (مرحله) سرطان انجام خواهید داد. مرحله سرطان یک عامل کلیدی در تصمیم‌گیری در مورد شیوه درمان است.
معاینات مرحله‌بندی عبارتند از:
آزمایشهای تصویربرداری: تستهایی از قبیل اشعه ایکس، سی‌تی اسکن، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) و توموگرافی گسیل پوزیترون (PET) به دکتر کمک می‌کنند که مشخص کند آیا سرطان به نواحی فراتر از دهانه رحم گسترش یافته یا خیر.
معاینه بصری روی مثانه و مقعد: دکتر ممکن است از اسکوپ‌های خاصی برای مشاهده داخل مثانه و مقعد استفاده کند.
مراحل سرطان گردن رحم عبارتند از:
- مرحله ۱: سرطان به گردن رحم محدود شده است.
- مرحله ۲: سرطان در بخش گردن رحم و فوقانی واژن دیده می‌شود.
- مرحله ۳: سرطان به بخش پایینی مهبل (واژن) و یا داخل دیوار کناری لگن پیش رفته است.
- مرحله ۴: سرطان به اندامهای مجاور مانند مثانه یا مقعد گسترش یافته، و یا به نواحی دیگر بدن، مانند ریه‌ها، کبد یا استخوان پخش شده است.
شیوه درمان برای سرطان گردن رحم به عوامل مختلف بستگی دارد، از جمله مرحله سرطان، سایر مشکلات بهداشتی و ترجیحات شخصی بیمار. جراحی، پرتودرمانی، شیمی‌درمانی یا ترکیبی از هر سه ممکن است انجام شود.
عمل جراحی
سرطان دهانه رحم در مراحل اولیه معمولا با عمل جراحی برای برداشتن رحم (هیسترکتومی) درمان می‌شود. هیسترکتومی می‌تواند سرطان دهانه رحم در مراحل اولیه را درمان و از عود جلوگیری کند. اما بارداری با از بین بردن رحم غیرممکن خواهد شد.
دکتر شاید موارد زیر را توصیه کند:
هیسترکتومی ساده: دهانه رحم و رحم همراه با سرطان برداشته خواهند شد. هیسترکتومی ساده معمولا گزینه تنها زمانی یک گزینه مناسب خواهد بود که سرطان دهانه رحم در مراحل اولیه قرار داشته باشد.
هیسترکتومی رادیکال: گردن رحم، رحم، بخشی از مهبل (واژن) و گره‌های لنفاوی در آن ناحیه همراه با سرطان برداشته خواهند شد.
جراحی با حداقل تهاجم شاید گزینه مناسبی برای سرطان گردن رحم در مراحل اولیه باشد. جراحی که احتمال بارداری را نیز حفظ می‌کند، شاید در صورتی گزینه مناسب باشد که سرطان دهانه رحم در مراحل اولیه داشته باشید ولی غدد لنفاوی دچار سرطان نشده باشند.
تابش درمانی
پرتودرمانی با پرتوهای پرانرژی مانند اشعه ایکس برای کشتن سلولهای سرطانی بهره می‌برد. پرتودرمانی ممکن است به تنهایی یا همراه با شیمی‌درمانی قبل از عمل جراحی برای کوچک‌سازی تومور و یا بعد از عمل جراحی برای کشتن سلولهای سرطانی باقیمانده انجام شود.
پرتودرمانی به شیوه‌های زیر اجرا می‌شود:
- بصورت خارجی: با فرستادن پرتو تابش در منطقه آسیب‌دیده از بدن (پرتودرمانی خارجی).
- بصورت داخلی: با قرار دادن دستگاه پر از مواد رادیواکتیو درون مهبل معمولا فقط برای چند دقیقه (براکی‌تراپی).
- هر دو خارجی و داخلی.
زنان قبل از یائسگی شاید دوره قاعدگی را تمام کنند و پس از پرتودرمانی وارد دوره یائسگی شوند. اگر مایلید پس از پرتودرمانی باردار شوید، در مورد راههایی برای حفظ تخم‌ها قبل از شروع درمان با دکتر مشورت کنید.
شیمی درمانی
شیمی‌درمانی از داروهایی بهره می‌برد که معمولا به داخل ورید تزریق می‌شوند تا سلولهای سرطانی را نابود کنند. دوزهای پایین شیمی‌درمانی اغلب با پرتودرمانی همراه می‌شوند، چون شیمی‌درمانی شاید میزان اثربخشی پرتودرمانی را بالا ببرد. دوزهای بالاتر شیمی‌درمانی برای کنترل سرطان گردن رحم پیشرفته که قابل‌درمان نیست به کار می‌روند.
پیشگیری از بیماری
پیگیری درمان
بعد از اینکه روند درمان کامل شود، دکتر توصیه خواهد کرد بطور مرتب برای چکاپ به مطب مراجعه کنید. از دکتر بپرسید هر چند وقت یکبار باید معاینات پیگیری انجام دهید.
هیچ کس برای تشخیص سرطان آمادگی قبلی ندارد. با این حال می‌توانید احساس غافلگیری و ترس ناشی از وضعیت بالینی خود را با اقدامهای زیر مهار کنید.
هر زنی با توجه به روحیات خودش با خبر تشخیص سرطان دهانه رحم برخورد می‌کند. با گذشت زمان، پی خواهید برد چطور باید با چنین وضعیتی کنار بیایید. تا آن زمان، اقدامهای زیر را برای کنترل ناراحتی انجام دهید:
آنقدر درباره سرطان دهانه رحم یاد بگیرید که با خیال راحت در مورد مراقبت از خود تصمیم‌گیری کنید. سوالات را یادداشت کنید و در ملاقات بعدی از دکتر بپرسید. از دوست یا عضو خانواده بخواهید همراهتان به ملاقاتهای پزشکی بیاید تا از نکات یادداشت‌برداری کند. از تیم مراقبتهای بهداشتی درباره منابع بیشتر برای کسب اطلاعات بپرسید.
کسی را برای صحبت پیدا کنید. شاید زمانی احساس راحتی کنید که نگرانی‌هایتان را با دوست یا عضو خانواده در میان بگذارید، یا شاید ترجیح دهید با یک گروه حمایتی رسمی آشنا شوید. گروه‌های حمایتی برای خانواده نجات‌یافتگان سرطان نیز در دسترس هستند.
اجازه دهید دیگران کمک کنند. درمان سرطان می‌تواند طاقت‌فرسا باشد. بگذارید دوستان و اعضای خانواده بدانند که چه نوع کمکی برایتان سودمندتر خواهد بود.
اهداف منطقی تعیین کنید. داشتن اهداف کمک می‌کند تا وضعیت را کنترل کنید و احساس بیهودگی نکنید. اما اهدافی انتخاب کنید که قابل‌دسترس باشند.
برای خودتان وقت بگذارید. خوب غذا خوردن، آرامش و استراحت کافی می‌تواند به مبارزه با استرس و خستگی ناشی از سرطان کمک کند.
برای کاهش خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم:
در برابر HPV واکسینه شوید. واکسیناسیون برای دختران و زنان سنین ۹ تا ۲۶ ساله موجود است. واکسن برای دختران در صورتی موثرتر خواهد بود که پیش از شروع فعالیت جنسی تزریق شود.
آزمایش پاپ اسمیر معمولی: آزمایش پاپ اسمیر می‌تواند ناراحتی‌های پیش‌سرطانی دهانه رحم را تشخیص دهد تا تحت نظارت قرار بگیرند و یا به منظور جلوگیری از سرطان دهانه رحم درمان شوند. اکثر سازمانهای پزشکی پیشنهاد می‌دهند که زنان تست پاپ اسمیر معمولی را در سن ۲۱ سالگی شروع و هر چند سال یکبار تکرار کنند.
نکات بهداشتی را هنگام رابطه جنسی رعایت کنید. استفاده از کاندوم، داشتن شرکای جنسی کمتر و به تاخیر انداختن مقاربت جنسی ممکن است خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم را کاهش دهد.
سیگار نکشید.
