آب مروارید به کدر شدن عدسی چشمی گفته می‌شود که به طور معمول روشن است. برای افرادی که آب‌مروارید دارند، دیدن از طریق عدسی‌های ناواضح تاحدودی شبیه دیدن منظره بیرون از پنجره‌ای مه‌گرفته یا بخارزده است.
تاربینی ناشی از آب‌مروارید، خواندن، رانندگی (به خصوص در شب) و یا مشاهده حالت چهره اطرافیان را به‌مراتب دشوارتر می‌کند.
بیشتر آب‌مرواریدها حرکت خزنده داشته و به آرامی بروز می کنند و زودهنگام در بینایی بیمار خللی ایجاد نمی‌کنند. اما با گذشت زمان، آب‌مروارید در نهایت در بینایی اختلال ایجاد خواهد کرد.
در ابتدا، نورپردازی محیطی و عینک قوی‌تر می تواند به مقابله با آب‌مروارید کمک کند. اما اگر بینایی معیوب برای انجام فعالیت‌های معمولی مزاحمت ایجاد کند، شاید به عمل جراحی آب‌مروارید نیاز پیدا کنید. خوشبختانه، عمل جراحی آب‌مروارید به طور کلی بی‌خطر و روندی موثر است.
علائم و نشانه‌های آب‌مروارید عبارتند از:
- بینایی تیره و تار و یا کم‌نور
- سختی دوچندان در دید شبانه
- حساسیت به نور و تابش خیره‌کننده
- مشاهده “هاله” در اطراف چراغ‌ها
- تغییرات مکرر در نسخه عینک و یا لنز
- محوشدگی و یا زردی رنگ‌ها
- دوبینی در یک چشم
در ابتدا، تاربینی ناشی از آب‌مروارید ممکن است تنها بر بخش کوچکی از عدسی چشم تاثیر بگذارد، به گونه ای که از هیچ گونه ضعف بینایی خبر نداشته باشید. با گسترش آب‌مروارید، سطح بیشتری از عدسی تیره شده و مسیر عبور نور از میان عدسی کج می‌شود. این مسئله منجر به بروز علائم و نشانه‌هایی می‌شود که به احتمال زیاد متوجه خواهید شد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
چنانچه متوجه هر تغییری در بینایی خود شدید، حتماً وقت ملاقات برای معاینه چشم بگیرید. اگر دچار تغییرات بینایی ناگهانی می‌شوید، مانند دوبینی یا تاری تصاویر، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
بیشتر آب‌مرواریدها زمانی بوجود می‌آیند که فرد به دوران پیری می‌رسد و یا جراحت باعث تغییر در بافتی می‌شود که عدسی چشم را تشکیل می‌دهد.
برخی از آب‌مرواریدها به اختلالات ژنتیکی ارثی مربوط می‌شوند که به سایر مشکلات سلامتی و افزایش خطر ابتلا به آب‌مروارید منجر خواهند شد. آب‌مروارید همچنین از سایر ناراحتی‌های چشمی مانند دیابت، ضربه سنگین یا جراحی چشم که قبلاً انجام شده باشد، ناشی می‌شود،. مصرف طولانی‌مدت داروهای استروئیدی نیز می‌تواند باعث ایجاد آب‌مروارید شود.
چگونگی شکل‌گیری آب‌مروارید
عدسی‌ها که محل تشکیل آب‌مروارید هستند، در پشت بخش رنگی چشم (عنبیه) قرار دارند. عدسی در واقع نور عبوری از چشم را کانونی می‌کند تا تصاویری روشن و واضح بر روی شبکیه ایجاد شود؛ شبکیه به غشاء حساس به نور در پشت دیواره داخلی کره چشم گفته می‌شود که شبیه فیلم یک دوربین عکاسی عمل می‌کند.
آب‌مروارید در حقیقت نور گذرنده از عدسی را پراکنده می‌کند تا از رسیدن تصویری باکیفیت بالا به شبکیه چشم جلوگیری شود. در نتیجه، بینایی فرد دچار تیرگی می‌شود.
با بالا رفتن سن، عدسی‌های چشم کم‌کم انعطاف‌پذیری، شفافیت و ضخامت را از دست می‌دهند. تغییرات وابسته به سن باعث شکستگی و انباشتگی بافت‌های درون عدسی می‌شود و نواحی کوچکی از عدسی را پوشانده و تیره می کند. همانطور که آب‌مروارید پیشرفت می‌کند، تیرگی متراکم‌تر می‌شود و بخش وسیع‌تری از عدسی را دربرمی‌‌گیرد.
آب‌مروارید شاید تنها در یکی از چشم‌ها بروز کند، اما معمولا در هر دو چشم بوجود می‌آید. با این حال، آب‌مروارید معمولا متقارن نیست، یعنی میزان رشد آب‌مروارید در یک چشم شاید بیشتر از دیگری باشد.
انواع آب‌مروارید
انواع آب‌مروارید عبارتند از:
- آب‌مرواریدی که در مرکز عدسی تاثیر می‌گذارد (آب‌مروارید هسته‌ای). آب‌مروارید هسته‌ای ممکن است در ابتدا باعث نزدیک‌بینی بیشتر و یا حتی بهبود موقت در بینایی برای خواندن شود. اما با گذشت زمان، عدسی به تدریج به زردی می‌گراید و دید فرد را تیره‌تر کند.
همانطور که آب‌مروارید به آرامی پیشرفت می‌کند، عدسی‌ها نیز قهوه‌ای‌تر می‌شود. رنگ زرد و یا قهوه‌ای تند در عدسی‌ها باعث می‌شود که فرد به‌سختی فرق میان سایه‌های رنگ را تشخیص دهد.
- آب‌مرواریدی که بر لبه‌های عدسی تاثیر می‌گذارد (آب‌مروارید قشری). آب‌مروارید قشری ممکن است با کدری سفیدمانند و گوه‌‌شکل یا رگه‌هایی برروی لبه بیرونی قشر چشم شروع شود.
همانطور که بیماری به آرامی پیشرفت می‌کند، رگه‌ها به مرکز گسترش می‌یابند و در عبور نور از مرکز عدسی اختلال ایجاد می‌کنند. افراد مبتلا به آب‌مروارید قشری اغلب با تابش خیره‌کننده مشکل دارند.
- آب‌مروارید که بر پشت عدسی تاثیر می‌گذارد (آب‌مروارید زیرکپسولی خلفی[۱]). آب‌مروارید زیرکپسولی خلفی به شکل ناحیه ی مات کوچکی شروع می‌شود که معمولا در نزدیکی پشت عدسی‌ها ، یعنی درست در مسیر نور عبوری به سمت شبکیه چشم شکل می‌گیرد.
آب‌مروارید زیرکپسولی خلفی اغلب با بینایی فرد هنگام خواندن تداخل ایجاد می‌کند، میزان بینایی را در نور روشن کاهش می‌دهد و شب‌ها به تابش یا هاله خیره‌کننده در اطراف چراغ‌ها منجر می‌شود.
- آب‌مروارید ارثی (آب‌مروارید مادرزادی). برخی نوزادان مبتلا به آب‌مروارید به دنیا می‌آیند و یا در دوران کودکی به این بیماری دچار می‌شوند. چنین آب‌مرواریدی شاید به خاطر مادری باشد که در دوران بارداری گرفتار عفونت شده است.
این نوع آب‌مروارید نیز ممکن است به دلیل شرایط بالینی خاصی مانند دیستروفی اسپاسم عضلانی، گالاکتوسمیا، سندرم لاو یا سرخچه باشد. آب‌مروارید مادرزادی همیشه بر بینایی تاثیر نمی‌گذارد، اما اگر چنین شود معمولا بلافاصله پس از تشخیص برطرف می‌شوند.
عواملی که خطر ابتلا به آب‌مروارید را افزایش می‌دهد عبارتند از:
- افزایش سن
- دیابت
- نوشیدن مقادیر زیاد الکل
- قرار گرفتن بیش از حد در معرض آفتاب
- قرار گرفتن در معرض اشعه‌های یون‌ساز، مانند اشعه ایکس و اشعه دستگاه سرطان‌درمانی
- سابقه خانوادگیِ ابتلا به آب‌مروارید
- فشار خون بالا
- چاقی مفرط
- آسیب‌دیدگی چشم و یا التهاب در گذشته
- عمل جراحی چشم در گذشته
- مصرف طولانی‌مدت داروهای کورتیکواستروئید
- سیگار کشیدن
اگر متوجه تغییراتی در بینایی خود شدید، از ارائه‌دهنده مراقبت‌های چشمی وقت ملاقات بگیرید. اگر پزشک تشخیص دهد که دچار آب‌مروارید شده‌اید، آن‌وقت شاید به یک متخصص چشم معرفی شوید که می‌تواند عمل جراحی آب‌مروارید انجام دهد.
از آنجایی که ملاقات‌های پزشکی کوتاه هستند و چون اغلب حرف‌های زیادی برای گفتن وجود دارد بهتر است قبل از دیدار پزشک آمادگی کسب کنید. در اینجا برخی اطلاعات مفید ارائه می‌شود تا آمادگی لازم را کسب کنید و بدانید چه انتظاراتی باید از پزشک داشته باشید.
پزشک ممکن است چندین آزمایش انجام دهد، از جمله:
- از شما می‌خواهد یک نمودار چشمی را بخوانید (سنجش حدت بینایی). تست (سنجش) حدت بینایی با بهره‌گیری از نمودار چشمی به اندازه‌گیری دقت خواندن مجموعه‌ای از حروف می‌پردازد. چشم‌ها یکی‌یکی مورد تست قرار می‌گیرند و همیشه یکی از چشم‌ها پوشانده می‌شود.
با بهره‌گیری از نمودار و یا دستگاه نمایش برای حروف کوچکتر، پزشک تعیین خواهد کرد آیا بینایی ۲۰/۲۰ دارید یا بینایی‌تان دچار اختلال شده است.
- با استفاده از نور و بزرگنمایی به بررسی چشم می‌پردازد (معاینه شکاف-لامپ[۲]) . دستگاه لامپ شکافی به چشم‌پزشک فرصتی می‌دهد تا ساختارهای جلوی چشم را در بزرگنمایی ذره‌بین مشاهده کند.
به میکروسکوپ هم لامپ شکاف می‌گویند زیرا از یک خط شدید نور یا شکاف برای روشن‌کردن قرنیه، عنبیه، عدسی و فضای بین عنبیه و قرنیه استفاده می‌کند. شکاف به پزشک فرصتی می‌دهد تا این ساختارهای موجود در بخش‌های کوچک چشم را مشاهده کند و هر گونه اختلال ظریف را آسان‌تر آشکار کند.
- چشم‌هایتان را گشادتر می‌کند (معاینه شبکیه). برای آمادگی قبل از تست شبکیه، چشم‌پزشک چند قطره گشادکننده در چشم‌تان می‌ریزد تا مردمک‌ها کاملاً باز شوند. این کار به پزشک کمک می‌کند تا هر گونه وضعیت غیرعادی پشت چشم (شبکیه) را آسان‌تر شناسایی کند.
پزشک با بهره‌گیری از لامپ شکاف و یا دستگاه مخصوصی به نام افتالموسکوپ می‌تواند عدسی‌های چشم را برای نشانه‌هایی از آب‌مروارید معاینه کند.
تنها درمان موثر برای آب‌مروارید، جراحی است.
چه زمانی باید عمل جراحی آب‌مروارید انجام داد
در مورد اینکه آیا عمل جراحی برایتان مناسب است یا خیر با چشم‌پزشک صحبت کنید. بیشتر چشم‌پزشکان زمانی انجام عمل جراحی آب‌مروارید را پیشنهاد می‌دهند که آب‌مروارید بر کیفیت زندگی تاثیر گذاشته باشد و یا توانایی فرد را در انجام فعالیت‌های عادی روزانه مانند خواندن یا رانندگی شبانه مختل کرده باشد.
شما و پزشک باید تصمیم بگیرید چه زمانی عمل جراحی آب‌مروارید مناسب است. برای اکثر افراد، هیچ عجله‌ای برای درمان آب‌مروارید وجود ندارد، چون این بیماری معمولا به چشم صدمه‌ای نمی‌زند.
چنانچه بعداً تصمیم به عمل جراحی آب‌مروارید بگیرید، این تأخیر باعث نمی‌شود که احتمال بهبودی بینایی کاهش یابد. برای در نظر گرفتن فواید و خطرات عمل جراحی آب‌مروارید، همراه با پزشک کمی وقت بگذارید.
اگر ترجیح می‌دهید حالا عمل جراحی آب‌مروارید انجام ندهید، پزشک شاید انجام معاینات دوره‌ای برای پیگیری را توصیه کند تا ببیند آیا آب‌مروارید در حال پیشرفت است یا خیر. دفعات ملاقات با پزشک به وضعیت بیماری بستگی خواهد داشت.
در طول عمل جراحی آب‌مروارید چه اتفاقی می‌افتد
جراحی آب‌مروارید شامل برداشتن عدسی تیره و تار و جایگزینی آن با عدسی مصنوعی روشن است. عدسی مصنوعی همچنین معروف به لنز درون‌چشمی در همان محلی قرار می‌گیرد که عدسی طبیعی وجود دارد و بخشی دائمی از چشم را تشکیل خواهد داد.
در برخی افراد، سایر مشکلات چشمی، استفاده از یک لنز مصنوعی را غیرممکن می‌کند. در این شرایط، پس از آن که آب‌مروارید برداشته شود، قدرت بینایی با عینک یا لنز تصحیح خواهد شد.
جراحی آب‌مروارید به طور کلی به صورت سرپایی انجام می‌شود، بدین معنا که لازم نیست پس از عمل جراحی در بیمارستان بمانید.
در طول عمل جراحی آب‌مروارید، چشم‌پزشک از بی‌حسی موضعی در اطراف چشم استفاده می‌کند، اما معمولا در طی عمل بیدار باقی می‌مانید.
جراحی آب‌مروارید عموما بی‌خطر است، اما خطر ابتلا به عفونت و خونریزی همچنان وجود دارد. جراحی آب‌مروارید خطر جداشدگی شبکیه را افزایش می‌دهد.
پس از عمل، شما تا چند روز کمی حس ناراحتی خواهید داشت، ولی به طور کلی ظرف هشت هفته شفا خواهید یافت.
اگر لازم باشد که هر دو چشم شما تحت جراحی آب‌مروارید قرار بگیرند، پزشک طوری عمل را برنامه‌ریزی خواهد کرد تا آب‌مروارید در چشم دوم، یک یا دو ماه پس از عمل جراحی اولی برداشته شود.
برای مقابله با نشانه‌های آب‌مروارید تا زمانی که تصمیم به عمل جراحی بگیرد، سعی کنید:
- مطمئن شوید که عینک و یا لنزی روی چشم‌ها می‌گذارید دقیق‌ترین نسخه ممکن است
- برای مطالعه از عدسی ذره‌بین استفاده کنید
- میزان روشنایی خانه را با لامپ‌های بیشتر یا قوی‌تر بهبود دهید
- وقتی در طول روز بیرون می‌روید، برای کاهش تابش خیره کننده، عینک آفتابی یا کلاه لبه‌دار پهن بگذارید
- رانندگی شبانه را محدود کنید
اقدامات خودمراقبتی نیز برای مدتی مفید خواهند بود، اما با پیشرفت آب‌مروارید، از کیفیت بینایی کاسته می‌شود. وقتی ضعف بینایی شروع شد و کم‌کم در فعالیت‌های روزمره اختلال ایجاد کرد، حتماً عمل جراحی آب‌مروارید را مدنظر قرار دهید.
تاکنون هیچ مطالعهای ثابت نکرده چگونه باید از آب‌مروارید پیشگیری کرد و یا سرعت پیشرفت آن را کاهش داد. با این حال، پزشکان عقیده دارند چندین استراتژی می‌تواند مفید باشد، از جمله:
- بطور منظم معاینات چشم انجام دهید. معاینات چشم می‌تواند به تشخیص آب‌مروارید و دیگر مشکلات چشم در مراحل اولیه کمک کند. از پزشک بپرسید هر چند وقت یکبار باید معاینه چشم انجام دهید.
- سیگار را ترک کنید. پیشنهادات پزشک را در مورد نحوه ترک سیگار جویا شوید. داروها، مشاوره و راهکار‌های دیگر موجود نیز مفید خواهد بود.
- مصرف الکل را کم کنید. مصرف بیش از اندازه الکل می‌تواند خطر ابتلا به آب‌مروارید را افزایش دهد.
- عینک آفتابی بگذارید. نور ماوراء‌بنفش خورشید به بروز آب‌مروارید منجر می‌شود. هر وقت از منزل بیرون می‌روید، عینک آفتابی بگذارید که اشعه ماوراء بنفش (UVB) را مسدود می‌کند.
- سایر مشکلات سلامتی را مدیریت کنید. چنانچه مبتلا به دیابت یا بیماری هستید که می‌تواند خطر ابتلا به آب‌مروارید را افزایش دهد حتماً از برنامه درمان پیروی کنید.
- وزن‌تان را در حدی سالم حفظ کنید. اگر در حال حاضر وزن سالمی دارید، با انجام تمرین‌های ورزشی در اکثر روزهای هفته آن را حفظ کنید. اگر دچار اضافه‌وزن یا چاقی مفرط هستید، سعی کنید وزن‌تان را به‌آرامی با کاهش مصرف کالری و افزایش مقدار تمرین ورزشی روزانه کم کنید.
- یک رژیم غذایی سالم شامل مقدار فراوانی از میوه‌ها و سبزیجات انتخاب کنید. افزودن انواع میوه‌ها و سبزیجات رنگارنگ به رژیم غذایی تضمین می‌کند که به اندازه کافی ویتامین و مواد مغذی دریافت می‌کنید. میوه‌ها و سبزیجات سرشار از آنتی‌اکسیدان هستند که به حفظ سلامت چشم کمک می‌کند.
مطالعات تاکنون ثابت نکرده‌اند که آنتی‌اکسیدان به شکل قرص می‌تواند از آب‌مروارید پیشگیری کند. با این حال، مطالعهای که اخیرا” برروی جمعیتی بزرگ انجام شد، نشان داد که رژیم غذایی سالم و سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی با کاهش خطر آب‌مروارید همراه است. میوه‌ها و سبزیجات دارای خواص درمانی فراوانی هستند که از لحاظ علمی اثبات شده و راه امنی برای افزایش مقدار مواد معدنی و ویتامین‌ها در رژیم غذایی خواهد بود.
[۱] posterior subcapsular cataract
[۲] slit-lamp examination
