سرطان به شمار زیادی از بیماری‌ها گفته می‌شود که با رشد سلولهای غیرطبیعی و تقسیم مهارنشدنی شناخته می‌شود. سلولهای سرطانی قادرند در بافت طبیعی بدن نفوذ کنند و موجبات تخریب آنها را فراهم کنند. سرطان همچنین می‌تواند به سرتاسر بدن پخش شود.
علائم و نشانه‌های ناشی از سرطان بسته به عضو مبتلای بدن متفاوت خواهد بود.
علائم عمومی و نشانه‌های غیر اختصاصی و مرتبط
- خستگی
- برآمدگی یا ناحیه‌ای ضخیم که زیر پوست حس می‌شود
- تغییرات وزن از جمله کاهش یا افزایش ناخواسته
- تغییرات پوستی مانند زردی، تیرگی و یا سرخی پوست، زخم‌هایی که خوب نمی‌شوند و تغییر شکل خال‌های موجود
- تغییرات در روده یا عادات مثانه
- سرفه مداوم
- بلع دشوار
- گرفتگی صدا
- سوء‌هاضمه یا ناراحتی مداوم بعد از خوردن غذا
- درد مداوم و بی‌دلیل عضلات و مفاصل
- تعریق و تب مداوم شبانه با علت ناشناخته
اغلب بدخیمی ها از تغییرات DNA (جهش) در داخل سلول‌ها ایجاد می شود. در داخل هر سلول، DNA حاوی مجموعه‌ای از دستورالعمل‌هاست که چگونگی رشد و تقسیم سلولی را تعیین می‌کند. خطا در دستورالعمل باعث سرطان‌زایی سلول می‌شود.
جهش‌های ژنی چه سازوکاری دارند؟
جهش در ژن‌ها می‌تواند سلول سالم را به مسیرهای زیر منحرف کند:
- موجب رشد سریع شود. جهش ژنی می‌تواند سلول را به سمت رشد یا تقسیم سریع‌تر سوق دهد. در نتیجه، باعث ایجاد تعداد زیادی سلول جدید شود که همگی جهش‌یافته‌اند.
- موفق نشود رشد مهارنشدنی سلول را متوفق کند. سلولهای عادی می‌دانند چه زمانی باید رشد را متوقف کنند تا بدن از هر نوع سلول فقط به تعداد کافی داشته باشد. اما سلولهای سرطانی این کنترل را از دست می‌دهند و ژن‌های سرکوبگر تومور دیگر توقف رشد را اعلام نمی‌کنند. جهش در ژن سرکوبگر تومور باعث ادامه رشد و انباشتگی سلولهای سرطانی می‌شود.
- هنگام اصلاح خطاهای DNA اشتباه کند. ژن‌های اصلاح‌کننده DNA به دنبال خطاهایی در DNA سلول می‌گردند تا اصلاح کنند. جهش در یک ژن اصلاح‌کننده DNA بدین معناست که خطاهای دیگر تصحیح نمیشود و سلول سرطانی می‌گردد.
این نوع جهش‌ها در سرطان از همه رایج‌تر هستند. اما بسیاری از جهش‌های ژن دیگر نیز منجر به سرطان می‌شوند.
چه عاملی باعث جهش‌های ژنی می‌شود؟
جهش‌های ژن به چند دلیل رخ می‌دهند، برای نمونه:
- جهش‌های ژنی که به ارث می‌رسد. ممکن است همراه با جهش ژنتیکی به دنیا بیایید که از پدر و مادر به ارث رسیده باشد. این نوع جهش عامل درصد کمی از سرطانها به شمار می‌رود.
- جهش‌های ژنی که پس از تولد رخ می‌دهد. اکثر جهش‌های ژنی پس از تولد رخ می‌دهد و به ارث نمی‌رسند. شماری از عواملی که باعث جهش ژنی می‌شوند عبارتند از سیگار کشیدن، تابش امواج، ویروس‌ها، مواد شیمیایی سرطان‌زا، چاقی مفرط، هورمون‌ها، التهاب مزمن و کمبود فعالیت ورزشی.
جهش‌های ژنی چگونه با یکدیگر برهم‌کنش دارند؟
جهش‌های ژنی که به ارث می‌رسد و آنهایی که در طول زندگی می‌گیرید به همراه یکدیگر موجب سرطان می‌شوند.
برای مثال، اگر نوعی جهش ژنتیکی ارثی گرفته باشید که شما را مستعد ابتلا به رشد سلول های بدخیم می‌کند، بدین معنا نیست که بی‌تردید سرطان خواهید گرفت، بلکه شاید یک یا چند جهش ژنی دیگر لازم باشد تا سرطان ایجاد شود. جهش ژنی وراثتی هنگامی شما را نسبت به دیگران بیشتر مستعد ابتلا به سرطان می‌کند که در معرض یک ماده سرطان‌زا قرار گرفته باشید.
هنوز مشخص نیست برای پیدایش سرطان چند جهش باید روی هم انباشته شود، اما این احتمال وجود دارد که تعداد جهش‌های لازم در انواع مختلف متفاوت باشد.
اگرچه پزشکان تاحدودی می‌دانند چه عاملی خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد، ولی گاهی بیماری در افرادی رخ می‌دهند که هیچ گونه عامل خطر شناخته‌شده‌ای نشان نمی‌دهند. عوامل شناخته‌شده ای که خطر بروز بدخیمی را در یک فرد افزایش می دهند عبارتند از:
سن فرد
رشد سرطان می‌تواند دهه‌ها طول بکشد. به همین دلیل بسیاری از افرادی که مبتلا به سرطان تشخیص داده می‌شوند ۶۵ ساله یا بالاتر هستند. گرچه سرطان در بزرگسالان مسن‌تر شایع‌تر است، اما بیماری اختصاصی بزرگسالان محسوب نمی‌شوند، بلکه ممکن است در هر سنی بروز کند.
عادات فرد
بعضی انتخاب‌های سبک‌زندگی باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان می‌شوند. سیگار کشیدن، خوردن مشروب بیش از یک وعده در روز (برای زنان در تمام سنین و هر کسی مسن‌تر از ۶۵ سالگی) و یا دو وعده در روز (برای مردان ۶۵ ساله و جوان‌تر)، قرار گرفتن بیش از اندازه در معرض خورشید یا آفتاب‌سوختگی تاول‌زای مکرر، چاقی مفرط و داشتن رابطه جنسی ناامن می‌تواند منجر به سرطان شود.
شما می‌توانید این عادات را برای کاهش خطر ابتلا به سرطان تغییر دهید، هر چند تغییر برخی از عادات راحت‌تر از بقیه خواهد بود.
سابقه خانوادگی
فقط بخش کوچکی از سرطانها به علت یک بیماری ارثی بروز می‌کند. اگر سرطان در خانواده‌تان رایج است، این امکان وجود دارد که جهش‌ها در حال انتقال از نسلی به نسل دیگر هستند. شاید نمونه مناسبی برای آزمایش ژنتیکی باشید تا ببینید آیا جهش وراثتی دارید که خطر ابتلا به برخی سرطانها را افزایش داده باشد. به خاطر داشته باشید که ابتلا به جهش ژنتیکی وراثتی لزوماً بدین معنا نیست که حتماً دچار سرطان خواهید شد.
شرایط سلامتی
برخی ناراحتی‌های مزمن مانند پس‌روده‌آماس زخمی[۱]، به طور قابل‌توجهی می‌تواند خطر ابتلا به برخی سرطانها را افزایش دهد. درباره این خطرات با پزشک مشورت کنید.
محیط زیست
محیط پیرامون ممکن است حاوی مواد شیمیایی مضری باشد که خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهند. حتی اگر سیگار نمی‌کشید، در جایی که مردم در حال سیگار کشیدن هستند به‌ناچار دود سیگار دست‌دوم استنشاق می‌کنید. مواد شیمیایی موجود در خانه و یا محل کار مانند پنبه‌نسوز (آزبست) و بنزن نیز با افزایش خطر ابتلا به سرطان در ارتباط هستند.
سرطان و شیوه درمان آن می‌تواند عوارض متعددی به همراه داشته باشد، از جمله:
- درد.
- خستگی.
- مشکلات تنفسی.
- تهوع.
- اسهال یا یبوست.
- از دست دادن وزن.
- تغییرات شیمیایی در بدن.
علائم و نشانه‌های ناپایداری شیمیایی ممکن است شامل تشنگی بیش از حد، ادرار مکرر، یبوست و سردرگمی باشد.
- مشکلات مغزی و دستگاه عصبی. سرطانی که با مغز در ارتباط باشد موجب سردرد، علائم و نشانه‌هایی مانند سکته مغزی و ضعف در یک طرف بدن می‌شود.
- واکنش‌های غیرمعمول دستگاه ایمنی بدن به سرطان.
در برخی موارد، دستگاه ایمنی با حمله به سلولهای سالم بدن نسبت به وجود سرطان واکنش نشان می‌دهند. این واکنش‌های بسیار نادر موسوم به نشانگان پارانئوپلاستیک می‌تواند به انواع علائم و نشانه‌ها مانند اختلال در راه رفتن و تشنج منجر شود.
- سرطانی که پخش می‌شود. با پیشرفت سرطان، ممکن است به سایر نقاط بدن گسترش یابد (متاستاز). محل‌هایی که سرطان پخش می‌شود بستگی به نوع سرطان دارد.
- عود سرطان. نجات‌یافتگان سرطان در معرض خطر عود سرطان قرار دارند. برخی سرطانها به احتمال بیشتری نسبت به بقیه عود می‌کنند. پزشک شاید یک برنامه مراقبتی برای پیگیری درمان طراحی کند.
چنانچه هر گونه علائم و نشانه نگرا‌ن کننده دارید اول از همه به پزشک خانوادگی و یا پزشک عمومی مراجعه کنید. اگر پزشک نتیجه بگیرد که سرطان دارید به احتمال زیاد به یک یا چند متخصص از جمله افراد زیر معرفی خواهید شد:
- پزشکان متخصص درمان سرطان (آنکولوژیستها)
- پزشکانی که سرطان را با تابش امواج درمان می‌کنند (آنکلوژیست های پرتودرمانی)
- پزشکانی که بیماری‌های خون و بافت‌های تشکیل‌دهنده خون را درمان می‌کنند (هماتولوژیست)
- جراحان
غربالگری سرطان
تشخیص سرطان در مراحل اولیه اغلب بهترین فرصت را برای درمان فراهم می‌کند. با در نظر داشتن همین نکته، در مورد انواع شیوه‌های غربالگری سرطان و گزینه مناسب با پزشک صحبت کنید.
مطالعات برروی تعداد معدودی از سرطانها نشان می‌دهد که آزمایش‌های غربالگری با تشخیص سرطان در مراحل اولیه می‌تواند زندگی افراد را نجات دهد. در مورد سرطان‌های دیگر، آزمایش غربالگری فقط برای افراد مبتلا به بالاترین میزان خطر توصیه می‌شود.
تشخیص سرطان
پزشک ممکن است از یک یا چند رویکرد زیر برای تشخیص سرطان بهره ببرد:
- معاینه بالینی.
- تست‌های آزمایشگاهی.
- تصویربرداری.
تست‌های تصویربرداری برای تشخیص سرطان شامل توموگرافی کامپیوتری یا سی‌تی اسکن، اسکن استخوان، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)، سونوگرافی، اشعه ایکس و غیره می‌شود.
- بیوپسی.
در آزمایشگاه، پزشکان به نمونه‌های سلولی در زیر میکروسکوپ نگاه می‌کنند. سلولهای عادی ظاهری یکنواخت دارند، با اندازه‌های مشابه و سازمان‌دهی منظم. سلولهای سرطانی نظم به‌هم‌ریخته‌ای دارند، با اندازه‌های مختلف و فاقد سازمان‌دهی مشخص.
مراحل سرطان
هنگامی که سرطان تشخیص داده می‌شود، پزشک برروی تعیین محدوده (مرحله) سرطان کار خواهد کرد. همچنین از مرحله سرطان برای تعیین شیوه درمان مناسب و احتمال موفقیت درمان استفاده خواهد کرد.
آزمایش‌ها و روندهای مرحله‌ای شامل تست‌های تصویربرداری مانند اسکن استخوان یا اشعه ایکس می‌شود تا از چگونگی گسترش سرطان در سایر نقاط بدن اطمینان حاصل شود.
مراحل سرطان معمولاً با عددهای رومی از I تا IV مشخص می‌شود؛ اعداد بالاتر نشان‌دهنده سرطان پیشرفته‌تر هستند. در برخی موارد، مرحله سرطان با استفاده از حروف یا کلمات نشان داده می‌شود.
شیوه‌های فراوانی برای درمان سرطان وجود دارد. گزینه‌های درمانی مناسب به عوامل متعددی، از جمله نوع و مرحله سرطان، میزان سلامت عمومی و ترجیحات شخصی بستگی دارد. همراه با پزشک خود می‌توانید فواید و خطرات هر شیوه درمانی سرطان را به منظور تعیین بهترین راه‌حل سبک‌و‌سنگین کنید.
اهداف درمان سرطان
- شفابخشی. هدف از درمان رسیدن به شفای سرطان و فراهم آوردن طول عمر عادی برای فرد مبتلاست. البته این کار بسته به موقعیت خاص بیمار می‌تواند امکان‌پذیر یا امکان‌ناپذیر باشد.
- درمان اولیه. هدف از درمان اولیه حذف کامل سرطان از بدن و یا کشتن سلولهای سرطانی است.
هر شیوه درمانی برای سرطان می‌تواند به عنوان درمان اولیه استفاده شود، اما رایج‌ترین شیوه درمانی اولیه برای شایع‌ترین نوع سرطانها همان عمل جراحی است. اگر سرطان بطور خاص نسبت به پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی حساسیت داشته باشد، شاید یکی از آن شیوه‌های ذیل به عنوان درمان اولیه برایتان تجویز شود.
- درمان کمکی. هدف از درمان کمکی کشتن هر گونه سلول سرطانی است که پس از درمان اولیه باقی مانده تا از این طریق احتمال عود سرطان کاهش یابد.
هر شیوه درمانی برای سرطان به عنوان درمان کمکی نیز کاربرد دارد. درمان‌های کمکی رایج شامل شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و هورمون‌درمانی می‌باشد.
- درمان تسکینی[۲]. درمان تسکینی به کاهش عوارض جانبی درمان و یا علائم و نشانه‌های ناشی از سرطان کمک می‌کند. جراحی، اشعه، شیمی‌درمانی و هورمون‌درمانی همگی برای از بین بردن علائم و نشانه‌های بیماری استفاده می‌شوند. داروها نیز ممکن است علائم و نشانه‌هایی مانند درد و تنگی نفس را برطرف کنند.
درمان تسکینی همزمان با سایر شیوه‌های درمانی باهدف شفابخشی سرطان نیز کاربرد دارد.
شیوه‌های درمانی سرطان
پزشکان هنگام درمان سرطان به ابزارهای فراوانی مجهز هستند. گزینه‌های درمان سرطان عبارتند از:
- جراحی. هدف از عمل جراحی ریشه‌کنی سرطان و یا بیشترین بخش ممکن از سرطان است.
- شیمی‌درمانی. شیمی‌درمانی از داروها برای کشتن سلولهای سرطانی بهره می‌برد.
- پرتودرمانی. پرتودرمانی با بهره‌گیری از پرتوهای پرانرژی مانند اشعه ایکس سلولهای سرطانی را نابود می‌کند. پرتودرمانی می‌تواند از دستگاهی خارج از بدن بیمار صورت بگیرد (تابش پرتوهای خارجی) و یا در داخل بدن قرار داده شود (تابش پرتوهای درونی[۳]) قرار می‌گیرد.
- پیوند سلولهای بنیادی. پیوند سلولهای بنیادی همچنین به پیوند مغز استخوان معروف است. مغز استخوان در واقع مواد درون استخوان‌های بدن است که سلولهای خونی را از سلولهای بنیادی خون تولید می‌کند. در پیوند سلولهای بنیادی، از سلولهای بنیادی بدن بیمار و یا سلولهای بنیادی فرد اهداکننده استفاده می‌شود.
- درمان زیستی. درمان زیستی یا بیولوژیکی از دستگاه ایمنی بدن برای مبارزه با سرطان استفاده می‌کند. سرطان می‌تواند بدون تشخیص در بدن بیمار زنده باقی بماند، چون از سوی دستگاه ایمنی بدن مزاحم تلقی نمیشود. درمان بیولوژیکی به دستگاه ایمنی بدن بیمار کمک می‌کند تا سرطان را ببیند و و به آن حمله کند.
- هورمون‌درمانی. برخی از انواع سرطانها از هورمون بدن ریشه می‌گیرند. نمونه‌ها عبارتند از سرطان پستان و سرطان پروستات. حذف آن دسته از هورمون‌‌های بدن و یا جلوگیری از اثرات آنها به توقف رشد سلول های سرطانی کمک خواهد کرد.
- دارودرمانی هدفمند. دارودرمانی هدفمند برروی اختلالات خاصی درون سلولهای سرطانی متمرکز می‌شود که باعث بقای سرطان در بدن شده‌اند.
- آزمایش‌های بالینی. آزمایش‌های بالینی در واقع مطالعاتی هستند که به بررسی روش‌های جدید درمان سرطان می‌پردازند. هزاران مورد آزمایش بالینی برای سرطان در حال انجام است.
سایر شیوه‌های درمانی نیز بسته به نوع سرطان برای بیمار موجود هستند.
هیچ درمان جایگزینی برای سرطان تاکنون اثبات نشده است، اما گزینه‌های طب جایگزین ممکن است به بیمار در مقابله با عوارض سرطان و سرطان‌درمانی مانند خستگی، تهوع و درد کمک کند.
صحبت با پزشک در مورد گزینه‌های طب جایگزین مناسب بسیار سودمند خواهد بود. پزشک همچنین می‌تواند درباره امنیت این شیوه‌های درمانی و احتمال اخلال در درمان سرطان صحبت کند.
بعضی گزینه‌های طب جایگزین که می‌تواند برای افراد مبتلا به سرطان مفید باشد عبارتند از:
- طب سوزنی
- هیپنوتیزم
- ماساژ
- مراقبه (مدیتیشن)
- تکنیک‌های تمدد اعصاب (ریلکسیشن)
- یوگا
پیشگیری
هیچ راه خاصی برای پیشگیری از سرطان وجود ندارد. اما پزشکان چندین راه برای کاهش خطر ابتلا به سرطان شناسایی کرده‌اند، از جمله:
- ترک سیگار. اگر سیگار می‌کشید، ترک کنید. اگر سیگار نمی‌کشید، هرگز امتحان نکنید. سیگار کشیدن نه فقط به سرطان ریه بلکه به انواع مختلفی از سرطانها مرتبط است. ترک سیگار همین حالا خطر ابتلا به سرطان در آینده را کاهش می‌دهد.
- اجتناب از قرار گرفتن بیش از حد در معرض آفتاب. اشعه‌ی مضر ماورای بنفش (UV) از خورشید می‌تواند خطر ابتلا به سرطان پوست را افزایش دهد. با ماندن در سایه، پوشیدن لباس‌های محافظ یا استفاده از کرم ضدآفتاب از قرار گرفتن در معرض آفتاب جلوگیری کنید.
- غذاهای سالم بخورید. رژیم غذایی غنی از میوه‌ها و سبزیجات را انتخاب کنید، مصرف غلات سبوس‌دار و پروتئین بدون چربی را ترجیح دهید.
- بیشتر روزهای هفته ورزش کنید. ورزش منظم به کاهش خطر سرطان کمک می‌کند. برای حداقل ۳۰ دقیقه ورزش در بیشتر روزهای هفته برنامه‌ریزی کنید. اگر تمرین ورزشی منظم نبوده، به آرامی شروع کنید و کم‌کم تا ۳۰ دقیقه یا بیشتر ادامه دهید.
- وزن‌تان را در حد سالم نگه دارید. اضافه وزن یا چاقی مفرط ممکن است خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد. طوری فعالیت جسمانی کنید تا با ترکیب رژیم غذایی سالم و ورزش منظم، به وزنی پایدار برسید.
- اگر خواستید الکل مصرف کنید در حد اعتدال باشد، اگر می‌خواهید مشروب بخورید، به یک وعده در روز (اگر زن هستید) و دو وعده در روز (اگر مرد هستید) اکتفا کنید.
- برای معاینات غربالگری سرطان برنامه‌ریزی زمانی کنید. در مورد نوع معاینات غربالگری سرطان که می‌تواند بر اساس عوامل خطر برای شما مناسب‌تر باشد با پزشک صحبت کنید.
- از پزشک در مورد واکسن‌های ایمنی بپرسید. ویروس‌های خاصی خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهند. واکسن ایمنی ممکن است از ویروس‌هایی مثل هپاتیت B که خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد و ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) که خطر ابتلا به سرطان گردن رحم و سرطان‌های دیگر را افزایش می‌دهد جلوگیری کند. از پزشک بپرسید آیا ایمن‌سازی در برابر این ویروس‌ها برایتان مناسب است یا خیر.
[۱] ulcerative colitis
[۲] Palliative treatment
[۳] brachytherapy
