قارچ ناخن مشکل شایعی است که به شکل نقطه‌ای سفید یا زرد زیر نوک ناخن انگشت دست یا پا شروع می‌شود. وقتی این عفونت قارچی عمیق‌تر می‌شود، قارچ ناخن باعث بی‌رنگی، ضخامت و فروریختنِ لبه‌های ناخن می‌گردد. این پیشروی می‌تواند به چندین ناخن برسد اما معمولا همه انگشت‌ها را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد.
چنانچه وضعیت بالینی خفیف بوده و آزاردهنده نباشد، شاید نیازی به درمان پیدا نکنید. اگر قارچ ناخن دردناک باشد و باعث ضخامت ناخن شده باشد، اقدامات مراقبتی و دارودرمانی مفید خواهد بود. اما حتی اگر درمان موفقیت‌آمیز باشد، قارچ ناخن اغلب دوباره بازمی‌گردد.
قارچ ناخن همچنین به نام علمی اونیکومیکوسیس و تونیو اونگیوم[۱] شناخته می‌شود. وقتی قارچ نواحی بین انگشتان پا و پوست پا را آلوده می‌کند، به آن اصطلاحاً «پای ورزشکار» می‌گویند.
البته در صورتی به قارچ ناخن «پای ورزشکار» دچار شده اید که حداقل یکی از ناخنها دچار موارد زیر شده باشد:
- ضخامت
- شکنندگی، خردشوندگی یا زبری
- انحراف از شکل طبیعی
- بی‌رنگی، بدون هیچ درخشش
- تیرگی ناشی از خرده‌های زیر ناخن
ناخن‌های آلوده همچنین شاید از بستر ناخن جدا شوند؛ وضعیتی که به نام اونیکولیز معروف است. شاید در انگشتان پا یا نوک انگشتان، احساس درد کنید و متوجه بویی شوید که کمی مشمئزکننده است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید
چنانچه اقدام‌های مراقبتی موثر نبوده باشند شاید بخواهید به پزشک مراجعه کنید. همچنین اگر مبتلا به دیابت باشید و فکر می‌کنید در حال ابتلا به قارچ ناخن هستید باید به پزشک مراجعه کنید.
عفونت‌های قارچی ناخن به طور معمول توسط نوعی قارچ دِرماتوفیت (پوستی) ایجاد می‌شود. مخمرها و کپک‌ها نیز می‌توانند عامل عفونت‌های قارچی ناخن باشند.
منظور از بیماری قارچی چیست؟
قارچ‌های بیماری‌زا در واقع موجودات میکروسکوپی هستند که برای بقابه نور خورشید نیاز ندارند. برخی قارچ‌ها شاید مفید باشند اما بقیه باعث بیماری و عفونت می‌شوند. قارچ‌ها:
- در محیط‌های مرطوب و گرم، از جمله استخرهای شنا و دوش حمام زندگی می‌کنند
- می‌توانند از طریق بریده‌هایی ریز که دیده نمی‌شوند یا از طریق جدایی باریک بین ناخنها و بستر ناخن به پوست حمله کنند.
- اگر ناخنها اغلب در معرض شرایط گرم و مرطوب باشند، می‌توانند مشکلاتی ایجاد کنند
ناخن پا در مقابل ناخن دست
قارچ بیماری‌زا تا حدودی به دلایل زیر در ناخن پا بیشتر از ناخن دست رخ می‌دهد:
- ناخن‌های پا اغلب در محیطی تاریک، گرم و مرطوب محصور می‌شوند (در داخل کفش) و قارچ‌ها در آنجا به‌راحتی رشد می‌کنند
- انگشتان پا معمولا جریان خون کمتری نسبت به انگشتان دست دارند و به همین خاطر، دستگاه ایمنی بدن به‌سختی می‌تواند عفونت را شناسایی و متوقف کند
عواملی که می‌تواند خطر ابتلا به قارچ ناخن را افزایش دهد عبارتند از:
- مسن‌تر بودن، به دلیل کاهش جریان خون، بدن برای سال‌های بیشتری در معرض قارچ و رشد آهسته‌تر ناخن قرار می‌گیرد
- تعریق شدید
- مذکر بودن، به‌خصوص اگر سابقه خانوادگی از عفونت‌های قارچی ناخن داشته باشید
- کار در محیطی مرطوب یا نمناک و اشتغالی که در آن دست‌هایتان اغلب مرطوب است، مانند مشروب‌فروشی یا خانه‌داری
- پوشیدن جوراب و کفشی که مانع تهویه می‌شود و عرق را جذب نمی‌کند
- زندگی با کسی که قارچ ناخن دارد
- پابرهنه راه رفتن در مناطق مرطوب دسته‌جمعی، مانند استخر شنا، سالن‌های ورزشی و اتاقک‌های دوش
- ابتلا به بیماری «پای ورزشکار»
- داشتن نوعی جراحت پوستی یا ناخن جزئی و یا نوعی ناراحتی پوستی مانند پسوریازیس
- ابتلا به بیماری دیابت، مشکلات گردش خون، ضعف دستگاه ایمنی و یا سندرم داون در مورد کودکان
یک مورد شدید از قارچ ناخن می‌تواند دردناک باشد و شاید باعث آسیب‌دیدگی دائمی ناخنها شود. البته اگر دچار سرکوبی دستگاه ایمنی بدن به خاطر دارودرمانی باشید و یا به دیابت یا ناراحتی دیگر مبتلا باشید، همین آسیب‌دیدگی در نهایت منجر به عفونت‌های جدی دیگری خواهد شد که از پاها فراتر می‌روند.
اگر دیابت داشته باشید، شاید گردش خون و تأمین عصبی در پاها کاهش یابد. همچنین در معرض خطر بیشتری برای رویارویی با عفونت پوست باکتریایی (سلولیت) قرار خواهید گرفت. بنابراین هر صدمه نسبتا جزئی به پاها از جمله عفونت قارچی ناخن می‌تواند به یک عارضه جدی‌تر منتهی شود. اگر مبتلا به دیابت هستید و فکر می‌کنید دچار قارچ ناخن شده‌اید، به پزشک مراجعه کنید.
چه کارهایی می‌توانید انجام دهید
پزشک به احتمال زیاد اول ناخن‌هایتان را مورد معاینه قرار می‌دهد. وی شاید برخی خرده‌ها را از زیر ناخن‌تان به بیرون خراش دهد و به آزمایشگاه بفرستد تا نوع قارچ عامل عفونت شناسایی شود.
شرایط بالینی دیگر، مانند پسوریازیس، می‌تواند مشابه عفونت قارچی ناخن عمل کند. موجودات ذره‌بینی ریز مانند مخمر و باکتری نیز می‌توانند ناخن را آلوده کنند. دانستن علت عفونت به تعیین بهترین شیوه درمان کمک خواهد کرد.
اگر راهکارهای خودمراقبتی و محصولات غیرتجویزی داروخانه (بدون نسخه) موثر نباشد، پزشک شاید ترکیبی از داروهای تجویزی و روش‌های دیگر را پیشنهاد دهد. اما حتی اگر از علائم و نشانه‌های بیماری رها شوید، باز هم امکان دارد عفونت‌ها عود کنند.
داروها
- داروهای ضدقارچ خوراکی. پزشک شاید یک داروی ضدقارچ خوراکی تجویز کند. مطالعات نشان می‌دهد موثرترین درمان دارویی عبارتند از تربینافین (لامیسیل) و ایتراکونازول (اِسپورانوکس). این داروها به رشد مجدد ناخن و رهایی از عفونت کمک می‌کنند و به آرامی جایگزین بخش آلوده می‌شوند. به طور معمول، این نوع دارو را برای ۶ تا ۱۲ هفته مصرف می‌کنید. اما فقط زمانی نتیجه نهایی درمان را می‌بینید که ناخن به طور کامل دوباره رشد کند. از بین بردن عفونت ممکن است چهار ماه یا بیشتر طول بکشد. میزان موفقیت درمان با این داروها به نظر می‌رسد در بزرگسالان مسن‌تر از ۶۵ سال کمتر باشد. همینطور به نظر می‌رسد احتمال موفقیت درمان هنگامی بیشتر می‌شود که درمان ضدقارچ خوراکی و موضعی باهم ترکیب شوند. داروهای ضدقارچ خوراکی ممکن است عوارض جانبی اعم از بثورات پوست تا آسیب کبدی داشته باشند. شاید گهگاهی نیاز به آزمایش خون داشته باشید تا تأثیر داروها در بدن بررسی شود. پزشکان شاید این گونه داروها را برای افرادی با بیماری کبدی یا نارسایی احتقانی قلب و یا کسانی که داروهای خاصی مصرف می‌کنند، توصیه نکنند.
- لاک ناخن درمانی. پزشک شاید نوعی لاک ناخن درمانی ضدقارچ به نام سیکلوپیروکس (Penlac)تجویز کند تا روزی یکبار برروی ناخن آلوده و پوست اطرافش بمالید. پس از هفت روز، لایه‌های انباشته را با الکل پاک می‌کنید و برنامه را دوباره شروع می‌کنید. شاید لازم باشد تا یک سال از این نوع لاک ناخن درمانی هر روز استفاده کنید.
- کرم ناخن درمانی. پزشک شاید نوعی کرم ضدقارچ تجویز کند که پس از خیساندن انگشتان درون ناخن‌های آلوده می‌مالید. این کرم در صورتی موثرتر می‌شود که اول ناخنها را نازک کنید. اینطوری دارو راحت‌تر از سطح سخت ناخن به قارچ زمینه نفوذ می‌کند. برای نازک‌کردن ناخنها از پمادی غیرتجویزی (بدون نسخه) حاوی اوره استفاده کنید. البته شاید پزشک با سوهان مخصوص و یا ابزار دیگری سطح ناخن‌هایتان نازک کند.
جراحی یا سایر روش‌ها
- حذف ناخن. اگر عفونت ناخن شدید یا بسیار دردناک باشد، پزشک پیشنهاد می‌دهد ناخن را از انگشت بردارید. ناخن جدید معمولا در همان جا رشد خواهد کرد. اما روند خیلی آهسته است شاید یک سال طول بکشد تا ناخن بطور کامل دوباره بلند شود. گاهی عمل جراحی همراه با ترکیب داروی سیکلوپیروکس برای درمان بستر ناخن انجام می‌شود.
- لیزر و درمان‌های مبتنی بر نور. مطالعات بیشتری مورد نیاز است، اما این روش‌ها – چه به تنهایی و یا همراه با دارو – ممکن است به بهبود ناخنها کمک کنند. یک مطالعه به بررسی میزان اثربخشی درمان لیزر دی‌اکسیدکربن در ترکیب با کرم ناخن ضدقارچ پرداخت. بسیاری از ۲۴ شرکت‌کننده در مطالعه از درمان بهره بردند. لیزر و درمان‌های مبتنی بر نور در همه جا موجود نیستند، پرهزینه هستند، و اغلب توسط بیمه پوشش داده نمی‌شوند.
اغلب می‌توانید در خانه از عفونت قارچی ناخن مراقبت کنید:
- کرم‌های ضدقارچ ناخن و پماد غیرتجویزی را امتحان کنید. محصولات متعددی در داروخانه موجود است. اگر متوجه علامت‌های سفید بر روی سطح ناخنها شدید، با سوهان بتراشید، ناخنها را در آب خیس کنید، بعد خشک کنید و کرم یا پماد دارویی بمالید. اگر دچار بیماری پای ورزشکار و همچنین قارچ ناخن شده‌اید، پای ورزشکار را با پودر و یا افشانه دارویی درمان کنید و بعد پاها را تمیز و خشک نگه دارید.
- از ویکس واپوراب[۲] استفاده کنید. بسیاری از افراد با مصرف ویکس واپوراب به بهبودی رسیده‌اند. یک مطالعه علمی برروی ۱۸ نفر نشان داد که ۵۶ درصد با بهبودی نسبی از علائم و نشانه‌های بیماری روبرو شدند و ۱۷ درصد بدون بهبودی باقی ماندند. در این روش، مقدار کمی از محصول را روزانه با اسفنج پنبه‌ای استفاده کنید.
- پیرایش و نازک کردن ناخن. این کار از طریق کاهش فشار روی ناخن به کاهش درد کمک می‌کند. همچنین اگر این کار را قبل از مالیدن ضدقارچ انجام دهید، دارو به لایه‌های عمیق‌تر ناخن می‌رسد. قبل از پیرایش و یا با استفاده از سوهان، ناخن‌های ضخیم را نرم کنید. برای این کار می‌توانید از این روال شبانه پیروی کنید: کرم اوره را برروی ناخن آسیب‌دیده بمالید، با بانداژ بپوشانید و صبح‌هنگام، اوره را با آب و صابون بشویید. آنقدر تکرار کنید تا ناخنها نرم شوند. پوست اطراف ناخن‌هایتان را با وازلین محافظت کنید. اگر دچار بیماری هستید که باعث تضعیف جریان خون به پاها می‌شود و نمی‌توانید ناخنها را پیرایش کنید، به یک ارائه‌دهنده خدمات مراقبت‌های بهداشتی مراجعه کنید تا به طور منظم ناخن‌هایتان را مرتب کند.
بعضی افراد با موفقیت روش‌های جایگزین برای درمان قارچ ناخن را امتحان کرده‌اند:
- عصاره گُل مار. این محصولی از گیاهان خانواده آفتابگردان است. در یک مطالعه برروی ۱۱۰ نفر، این عصاره به اندازه سیکلوپیروکس موثر بوده است. هر سه روز یکبار در مدت ماه اول، دو بار در هفته در مدت ماه دوم و یک بار در ماه در مدت ماه سوم استفاده شد.
- روغن درخت چای. این محصول که روزی دو بار مصرف می‌شود، احتمالا در درمان قارچ ناخن موثر است، اما به مطالعات بیشتری نیاز دارد.
این عادات می‌تواند به جلوگیری از قارچ ناخن و یا عفونت مجدد کمک کند:
- دست و پایتان را به طور منظم بشویید و ناخن‌هایتان را کوتاه و خشک نگه دارید. دست و پایتان را شامل لابه‌لای انگشتان با آب و صابون بشویید، به طور کامل آب بکشید و خشک کنید. ناخنها را یکراست از عرض سوهان به طرف پایین نواحی ضخیم بکشید تا نازک شوند.
- جوراب‌هایی بپوشید که عرق را جذب می‌کنند. پارچه‌های موثر در زدودن رطوبت شامل پشم، نایلون و پلی‌پروپیلن می‌باشد. جوراب‌هایتان را مرتب عوض کنید، به‌خصوص اگر پاهایتان زیاد عرق می‌کنند.
- کفش‌هایی انتخاب کنید که رطوبت را کاهش می‌دهند. همچنین بهتر است گهگاهی کفش‌هایتان را درآورید و یا کفش‌های بپوشید که نوک انگشتان بیرون می‌ماند.
- کفش‌های کهنه را دور بیندازید. در صورت امکان، از پوشیدن کفش‌های قدیمی پرهیز کنید، چون می‌تواند به پروشگاهی برای قارچ تبدیل شود و در نتیجه، عفونت دوباره بروز کند. همچنین کفش‌ها را با مواد ضدعفونی و یا پودر ضدقارچ تمیز کنید.
- از پودر یا اسپری ضدقارچ استفاده کنید. پاها و داخل کفش‌هایتان را اسپری بزنید.
- دستکش لاستیکی بپوشید. این کار باعث محافظت دست از تماس بیش از حد با آب می‌شود. در هر بار استفاده، دستکش‌ها را از داخل به بیرون برگردانید تا خشک شوند.
- پوست اطراف ناخن‌هایتان را کوتاه نکنید. این کار شاید موجب دسترسی میکروب‌ها به پوست و ناخن‌هایتان شود.
- در مکان‌های عمومی پابرهنه راه نروید. در اطراف استخر، دوش و رختکن حتماً صندل یا کفش بپوشید.
- یک سالن معتبر برای پیرایش ناخن انتخاب کنید. مطمئن شوید مکانی که برای مانیکور و یا پدیکور می‌روید ابزارها را استریل می‌کنند. حتی بهتر لوازم خودتان را همراه ببرید و پس از استفاده ضدعفونی کنید.
- لاک‌های ناخن و ناخن مصنوعی را کنار بگذارید. شاید وسوسه شوید عفونت‌های قارچی ناخن را زیر لایه‌ای از لاک صورتی و زیبا پنهان کنید، اما این کار می‌تواند باعث ماندن رطوبت ناخواسته در ناخنها شود و عفونت را وخیم‌تر کند.
- پس از دست زدن به ناخن آلوده حتماً دست‌هایتان را بشویید. قارچ ناخن می‌تواند از به ناخن‌های دیگر سرایت کند.
[۱] onychomycosis and tinea unguium
[۲] Vicks VapoRub
