تعریف
گرمازدگی نوعی بیماری ناشی از گرمای بیش از حد بدن است که از حضور طولانی‌مدت و یا فعالیت بدنی شدید در دمای بالا ناشی می‌شود. گرمازدگی جدی‌ترین شکل آسیب‌دیدگی حرارتی است و زمانی رخ می‌دهد که درجه حرارت بدن به ۴۰ درجه سانتیگراد و یا بالاتر می‌رسد.
گرمازدگی به درمان اورژانس نیاز دارد. گرمازدگی درمان‌نشده می‌تواند به سرعت به مغز، قلب، کلیه‌ها و عضلات آسیب بزند. هر چه درمان به تأخیر بیافتد، آسیب وخیم‌تر خواهد شد و خطر ابتلا به عوارض جدی و یا مرگ افزایش می‌یابد.
علایم
علایم گرمازدگی عبارتند از:
درجه حرارت بدن بالا: درجه حرارت بدن ۴۰ سانتیگراد و یا بالاتر نشانه اصلی گرمازدگی است.
تغییر حالت روانی و یا رفتار: گیجی، بی‌قراری، لکنت زبان، تحریک‌پذیری، هذیان، تشنج و کما همگی پیامد گرمازدگی به شمار می‌روند.
تغییر در الگوی عرق کردن: هنگام گرمازدگی در آب و هوای داغ، پوست نسبت به هر گونه لمس احساس سوزش و خشکی خواهد کرد. با این حال، در گرمازدگی ناشی از ورزش شدید، پوست ممکن است احساس رطوبت کند.
تهوع و استفراغ: شاید شما احساس مریضی در معده و استفراغ کنید.
برافروختگی پوست: پوست ممکن است همگام با افزایش حرارت بدن قرمز شود.
تنفس سریع: تنفس ممکن است سریع و کم‌جان شود.
ضربان تند قلب: نبض به طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد، زیرا استرس گرمایی فشار فوق‌العاده زیادی به قلب وارد می‌کند تا بدن خنک شود.
سردرد: سرتان شاید زوق‌زوق کند.
درجه حرارت بالا و گرمازدگی
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنید
اگر فکر می‌کنید فردی دچار گرمازدگی شده، دنبال کمک‌های فوری پزشکی باشید. با شماره تلفن خدمات اورژانس محلی تماس بگیرید.
اقدام فوری صورت دهید تا شخص حرارت‌دیده را خنک کنید و منتظر مسئولین اورژانس بمانید.
فرد را به زیر سایه و یا داخل ساختمان ببرید.
لباس‌های اضافی را از تنش درآورید.
فرد را با هر وسیله در دسترسی خنک کنید؛ یک پارچ آب سرد روی صورتش بپاشید و یا شلنگ حیاط را به طرفش باز کنید، پارچه خیس با آب سرد روی صورتش بچکانید، همانطور که آب خنک روی صورتش می‌ریزید با دستتان باد بزنید، کیسه یخ یا سرد، حوله مرطوب بر روی سر، گردن، زیر بغل و کشاله ران فرد بگذارید.
گرمازدگی در موقعیت‌های زیر رخ می‌دهد:
قرار گرفتن در معرض محیطی با هوای داغ: در نوع خاصی از گرمازدگی به نام گرمازدگی غیرفشاری یا کلاسیک، ماندن در محیطی با هوای داغ منجر به افزایش درجه حرارت بدن‌می‌شود. این نوع گرمازدگی معمولا پس از قرار گرفتن در معرض آب و هوای گرم و مرطوب رخ می‌دهد، به ویژه برای دوره‌های طولانی‌مدت، مثلاً دو یا سه روز. همچنین در افراد مسن و افراد مبتلا به بیماری مزمن رخ می‌دهد.
فعالیت شدید: گرمازدگی ناشی از فعالیت پرفشار به خاطر افزایش درجه حرارت بدن هنگام انجام فعالیت جسمانی شدید در آب و هوای داغ رخ می‌دهد. هر کسی که در آب و هوای گرم ورزش و یا کار کند شاید دچار گرمازدگی فعالیتی پرفشار شود، اما به احتمال بیشتر زمانی رخ می‌دهد که بدن‌تان به درجه حرارت بالا عادت نداشته باشد.
در هر دو نوع گرمازدگی، وضعیت بالینی از موارد زیر ناشی می‌شود:
پوشیدن لباس‌های اضافی که از تبخیر عرق و خنک شدن بدن جلوگیری می‌کند
نوشیدن الکل که می‌تواند بر توانایی بدن برای تنظیم درجه حرارت تحت تاثیر بگذارد
ابتلا به کم‌آبی بدن، به دلیل نخوردن آب به اندازه کافی برای پر کردن مایعات از دست رفته از طریق عرق
هر کسی ممکن است دچار گرمازدگی شود، اما چند عامل وجود دارد که میزان خطر را افزایش می‌دهد:
سن: توانایی بدن برای مقابله با گرمای شدید به قدرت سیستم عصبی مرکزی بستگی دارد. در سنین جوانی، سیستم عصبی مرکزی به طور کامل توسعه نیافته و در بزرگسالان بالای ۶۵ سال، سیستم عصبی مرکزی کم‌کم روبه‌زوال رفته، که باعث می‌شود بدن کمتر بتواند با تغییر درجه حرارت مقابله کند. هر دو گروه سنی معمولا با مشکل کم‌آبی بدن روبرو می‌شوند که میزان خطر را افزایش می‌دهد.
فعالیت در آب و هوای گرم: آموزش نظامی و شرکت در ورزش‌هایی مانند فوتبال در آب و هوای داغ از جمله موقعیت‌هایی به شمار می‌روند که به گرمازدگی منجر می‌شوند.
قرار گرفتن ناگهانی در معرض آب و هوای گرم: در صورتی ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌های مرتبط با گرما قرار بگیرید که با افزایش ناگهانی درجه حرارت روبرو می‌شوید، مانند زمانی که موج گرما در اوایل تابستان فرا می‌رسد و یا سفر به کشورهای با اقلیم داغ‌تر. برای حداقل چند روز فعالیت جسمی را محدود کنید تا بدن با هوای جدید وفق پیدا کند. با این حال، اگر چند هفته با دماهای بالاتر روبرو باشید، بازهم ممکن است در معرض خطر گرمازدگی قرار بگیرید.
عدم وجود تهویه مطبوع: پنکه‌ها تاحدودی خنک‌تان می‌کنند، اما در آب و هوای گرم پایدار، تهویه مطبوع(کولر) موثرترین راه برای خنک ماندن در رطوبتی پایین‌تر است.
برخی داروها: برخی از داروها بر توانایی بدن برای هیدراته ماندن و پاسخ به حرارت تاثیر می‌گذارند. به خصوص در آب و هوای گرم مراقب داروهای مصرفی باشید که رگ‌های خونی را باریک می‌کنند (منقبض‌کننده عروق)، فشار خون را با مسدود کردن آدرنالین تنظیم می‌کنند (مسدود کننده‌های بتا)، سدیم و آب را از بدن دفع می‌کنند (دیورتیک‌ها)، و یا علائم روانی را کاهش می‌دهند (داروهای ضدافسردگی و یا داروهای ضد روان‌پریشی).
محرک‌های نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD) و محرک‌های غیرقانونی مانند آمفتامین و کوکائین شما را در برابر گرمازدگی آسیب‌پذیر می‌کنند.
برخی بیماری‌ها: بیماری‌های مزمن خاص، مانند بیماری قلبی و کلیوی، ممکن است خطر ابتلا به گرمازدگی را افزایش دهند. همینطور چاقی مفرط، کم‌تحرکی و داشتن سابقه گرمازدگی قبلی تأثیرگذار هستند.
گرمازدگی بسته به مدت زمانی که درجه حرارت بدن بالا بوده می‌تواند به عوارض مختلفی منجر شود. عوارض شدید عبارتند از:
آسیب به اندام حیاتی: بدون پاسخ سریع برای پایین آوردن دمای بدن، گرمازدگی باعث تورم و احتمالاً آسیب‌دیدگی دائمی مغز و یا سایر اندام‌های حیاتی خواهد شد.
مرگ: بدون درمان سریع و مناسب، گرمازدگی می‌تواند کشنده باشد.
پیشگیری از گرمازدگی
آزمایش ها و روش تشخیص
معمولا از لحاظ ظاهری برای پزشکان آشکار می‌شود که گرمازدگی دارید، اما تست‌های آزمایشگاهی می‌تواند تشخیص را تایید و دیگر علل را رد کنند و میزان آسیب‌دیدگی اندام‌های حیاتی را ارزیابی کنند. این آزمایشات عبارتند از:
آزمایش خون برای بررسی میزان سدیم یا پتاسیم خون و محتویات گازهای خون به‌منظور مشاهده هر گونه آسیب‌دیدگی احتمالی در سیستم عصبی مرکزی.
آزمایش ادرار برای بررسی رنگ ادرار، زیرا معمولا در صورتی تیره‌تر می‌شود که دچار وضعیتی مربوط به گرما شده باشید و همینطور برای بررسی عملکرد کلیه که گاهی تحت تأثیر گرمازدگی قرار می‌گیرد.
تست‌های عملکرد عضله برای بررسی آسیب‌های جدی به بافت عضلانی (رابدومیولیز)
اشعه ایکس و آزمایش‌های تصویربرداری دیگر، برای بررسی آسیب احتمالی به اندام‌های داخلی بدن.
درمان
درمان گرمازدگی بیشتر به خنک کردن بدن به درجه حرارت عادی می‌پردازد تا از آسیب بیشتر به مغز و اندام‌های حیاتی جلوگیری کند. برای این کار، دکتر ممکن است این اقدام‌ها را انجام دهد:
در آب سرد غوطه‌ورتان کند. حمام آب سرد یا یخ می‌تواند درجه حرارت بدن را به سرعت کاهش دهد.
از تکنیک‌های خنک‌کنندگی تبخیر بهره ببرد. برخی از پزشکان ترجیح می‌دهند برای کاهش دمای بدن، از تبخیر به جای غوطه‌وری استفاده کنند. در این روش، آب سرد در حالی بر روی پوست‌تان ریخته می‌شود که هوای گرم برروی بدن‌تان می‌وزد تا همزمان آب را تبخیر و بدن را خنک کند.
شما را با یخ و پتوی خنک‌کننده بپوشاند. روش دیگر این است که لای پتویی مخصوص خنک‌کنندگی پیچیده می‌شوید و بسته‌های یخ برروی کشاله ران، گردن، زیر بغل‌تان گذاشته می‌شود تا دمای بدن کاهش یابد.
داروهایی بدهد تا لرز بدن قطع شود. چنانچه شیوه‌های درمان برای کاهش درجه حرارت بدن باعث لرزیدن شوند، دکتر به شما شل‌کننده عضلانی مانند بنزودیازپین خواهد داد. لرز موجب افزایش دمای بدن می‌شود و از میزان اثربخشی درمان می‌کاهد.
درمان در منزل برای گرمازدگی کافی نیست. اگر علائم و نشانه‌های گرمازدگی دارید، به دنبال امداد پزشکی اورژانس باشید. دیگران نیز باید گام‌هایی بردارند تا شما را خنک نگه دارند و منتظر کمک اضطراری بمانند.
اگر متوجه نشانه‌هایی از بیماری ناشی از گرما شدید، درجه حرارت بدن را کاهش دهید و از پیشرفت بیماری به گرمازدگی جلوگیری کنید. در وضعیت اورژانسی که حرارت کمتری درگیر باشد، مانند گرفتگی ناشی از گرما یا خستگی گرمایی، اقدام‌های زیر ممکن است دمای بدن را کاهش دهد:
خودتان را به مکانی سایه‌دار و یا مطبوع برسانید. اگر تهویه مطبوع در خانه ندارید، به جایی با تهویه مطبوع بروید، مانند بازار، سینما یا کتابخانه عمومی.
خودتان را با ملافه‌های مرطوب و بادبزن خنک کنید. اگر همراه با کسی هستید که علائم مربوط به گرمازدگی دارد، آن شخص را با ملافه‌های مرطوب و یا پاشیدن آب سرد خنک نگه دارید. هوا را مستقیم به سمت فرد باد بزنید.
دوش یا حمام سرد بگیرید. اگر خارج از منزل هستید و در نزدیکی پناهگاهی قرار ندارید، غوطه‌ور شدن در حوضچه و یا جریان آب سرد می‌تواند به پایین آوردن درجه حرارت بدن کمک کند.
آب بنوشید. مقدار زیادی مایعات بنوشید. همچنین، به دلیل اینکه از طریق عرق مقداری نمک از دست می‌دهید، می‌توانید نمک و آب را با برخی از نوشیدنی‌های ورزشی دوباره جبران کنید. اگر دکتر مصرف مایعات و نمک را برایتان محدود کرده است، با وی بررسی کنید چقدر باید مایعات بنوشید و آیا باید نمک را جایگزین کنید یا نه.
نوشابه‌های شیرین یا مشروبات الکلی ننوشید. این نوشیدنی‌ها ممکن است با توانایی بدن برای کنترل درجه حرارت تداخل پیدا کنند. همچنین، نوشیدنی‌های بسیار سرد موجب گرفتگی معده می‌شود.
درمان گرمازدگی
پیشگیری
گرمازدگی قابل پیش‌بینی و پیشگیری است. این اقدامات برای جلوگیری از گرمازدگی در آب و هوای گرم مفید هستند:
لباس‌های گشاد و سبک بپوشید. پوشیدن لباس‌های بیش از حد یا لباس تنگ و چسبان نمی‌گذارند بدن به درستی خنک شود.
در برابر آفتاب‌سوختگی محافظت کنید. آفتاب‌سوختگی بر توانایی بدن برای سرد کردن خودش تأثیر می‌گذارد، پس خارج از منزل با کلاه لبه‌پهن و عینک آفتابی و استفاده از کرم‌های ضدآفتاب وسیع‌الطیف SPF با شماره حداقل ۱۵ از خودتان محافظت کنید. کرم‌های ضدآفتاب را غلیظ بزنید و هر دو ساعت یکبار تکرار کنید؛ و یا حتی بیشتر اگر در حال شنا یا عرق کردن هستید.
مقدار زیادی مایعات بنوشید. آب کافی در بدن به عرق بدن کمک خواهد کرد و درجه حرارت طبیعی بدن را حفظ خواهد کرد.
اقدامات احتیاطی دیگر با برخی از داروها. مواظب بروز مشکلات ناشی از گرما باشید، به خصوص اگر داروهایی مصرف می‌کنید که بر توانایی بدن برای هیدراته ماندن و گرمازدایی تاثیر می‌گذارند.
هرگز کسی را در اتومبیلِ پارک‌شده ترک نکنید. این یکی از علتهای شایع مرگ مرتبط با گرما در کودکان است. وقتی زیر نور خورشید پارک کرده باشید، درجه حرارت ماشین ظرف ۱۰ دقیقه بیش از ۶٫۷ درجه سانتیگراد افزایش می‌یابد.
اصلاً امن نیست که شخصی را در هوای داغ داخل اتومبیل ترک کنید، حتی اگر لای پنجره‌ها باز است و یا اتومبیل در سایه قرار دارد. هنگامی که ماشین را پارک کردید، درها را قفل کنید تا بچه‌ها نتوانند سوار شوند.
در طول گرم‌ترین ساعت‌های روز زیاد فعالیت نکنید. اگر نمی‌توانید فعالیت شدید در آب و هوای گرم را کنار بگذارید، پس مایعات فراوان بنوشید و مرتب در مکانی خنک استراحت کنید. سعی کنید برنامه ورزشی و یا کار فیزیکی را برای ساعت‌های خنک‌تر روز مانند صبح زود و یا شب بگذارید.
با اقلیم محیطی سازگار شوید. زمانی را که صرف کار یا ورزش در گرما می‌کنید محدود کنید تا اینکه به اندازه کافی به آن عادت کنید. افرادی که به آب و هوای گرم عادت ندارند بطور خاص در معرض ابتلا به بیماری‌های مرتبط با گرما قرار می‌گیرند. چند هفته طول می‌کشد تا بدن خودش را به آب و هوای گرم وفق دهد.
اگر در معرض خطر هستید احتیاط کنید. چنانچه دارویی مصرف می‌کنید یا وضعیت بالینی خاصی دارید که خطر ابتلا به مشکلات مربوط به گرما را افزایش می‌دهد، از گرما پرهیز کنید و هنگام بروز علائم گرمای بیش از حد سریع اقدام کنید. اگر در رویداد ورزشی شدید یا فعالیت در آب و هوای گرم شرکت دارید، مطمئن شوید که خدمات پزشکی برای رسیدگی به وضعیت اضطراری گرمازدگی موجود است.
