تعریف

شوره سر نوعی بیماری مزمن رایج پوست سر است که با ویژگی پوسته‌پوسته شدن پوست روی سر مشخص می‌شود. اگر چه شوره سر مسری نیست و به ندرت جدی می‌شود، اما شاید کمی خجالت‌آور باشد و درمانش گاهی دشوار شود.

خبر خوب این است که شوره سر معمولاً راحت مهار می‌شود. موارد خفیف شوره سر را می توان با شامپو زدن روزانه و استفاده از پاک‌کننده ملایم برطرف نمود. موارد شدیدتر شوره سر اغلب به شامپوهای درمانی پاسخ مثبت می‌دهند.

علایم

برای نوجوانان و بزرگسالان، مشاهده علایم شوره سر آسان است: تکه‌های سفید و چرب‌مانند باقیمانده‌ی پوست مرده که لابه‌لای موها و روی شانه‌ها می‌ریزند و احتمالاً باعث خارش و ورقه‌ شدگی پوست سر می‌شوند. این بیماری شاید در طول پاییز و زمستان وخیم‌تر شود، یعنی زمانی که حرارت داخل ساختمان منجر به خشکی پوست می‌شود و در طول تابستان بهبود می‌یابد.

نوعی شوره سر که اصطلاحاً «کلاه گهواره» نامیده می‌شود نوزادان را مبتلا می‌کند. این اختلال باعث ورقه‌ای و زبر شدن پوست سر می‌شود و در نوزادان شایع است، اما می‌تواند در هر زمانی در طول دوره شیرخوارگی رخ دهد. اگر چه کلاه گهواره گاهی برای والدین هشداردهنده می‌شود، ولی اصلاً خطرناک نیست و معمولا تا زمانی که بچه به ۳ سالگی برسد خودش برطرف می‌شود.

تشخیص شوره سر

چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنید

اغلب موارد شوره سر به مراقبت دکتر نیاز ندارند. اما در صورتی به دکتر یا متخصص پوست مراجعه کنید که پس از چند هفته آزمایش با شامپوهای غیرتجویزی مخصوص شوره هنوز دارید سرتان را می‌خارانید و یا پوست سرتان قرمز و متورم می‌شود. ممکن است دچار درماتیت سبورئیک یا سایر ناراحتی‌هایی شوید که شبیه شوره سر هستند. دکتر اغلب می‌تواند مشکل را به‌سادگی با نگاهی به مو و پوست سرتان تشخیص دهد.

شوره سر می‌تواند چند علت داشته باشد، از جمله:

پوست خشک: خشکی پوست شایع‌ترین علت شوره سر است. تکه‌های پوست خشک نسبت به مواردی که از علل دیگر شوره سر ناشی می‌شوند معمولاً کوچکتر و کمتر چرب هستند. به احتمال زیاد نشانه‌ها و علائم خشکی پوست را در دیگر بخشهای بدن مانند پاها و بازوها خواهید دید.

پوست چرب و تحریک‌ پذیر (درماتیت سبورئیک): این ناراحتی یکی از شایع‌ترین علل شوره سر به شمار می‌رود که با ویژگی پوست چرب و قرمز پوشیده از فلس‌های سفید یا زرد مشخص می‌شود. درماتیت سبورئیک ممکن است بر پوست سر و مناطق دیگر تأثیر بگذارد که سرشار از غدد سباسه هستند مانند ابروها، گوشه‌های بینی و پشت گوش، زیر پستانها، کشاله ران، و گاهی زیر بغل.

شامپو نزدن به اندازه کافی: اگر به طور منظم موهایتان را نشویید، چربی و سلولهای پوست روی سرتان انباشته می‌شوند و شوره بوجود می‌آورند.

سایر بیماری‌های پوستی: افراد مبتلا به بیماریهای پوستی مانند اگزما (نوعی بیماری التهابی مزمن پوست) یا پسوریازیس (نوعی بیماری پوستی که در آن سلولهای مرده، زبر و خشک پوست باعث بروز ورقه‌های ضخیم می‌شوند) شاید طوری به نظر برسند که انگار شوره سر دارند.

قارچ شبه مخمر (مالاسزیا): مالاسزیا برروی پوست سر بسیاری از بزرگسالان زندگی می‌کند، اما در پوست سر برخی افراد کمی آزارنده می‌شود. این وضعیت می‌تواند پوست سر را تحریک کند و سلولهای پوستی بیشتری را رشد دهد. سلولهای پوستی اضافی می‌میرند و می‌افتند، طوری که لابه‌لای موها و روی لباس‌ها سفید و ورقه‌ای به نظر می‌رسند. هنوز مشخص نیست چرا مالاسزیا موجب تحریک پوست سر بعضی‌ها می‌شود.

حساسیت به محصولات مراقبت مو (درماتیت تماسی): گاهی حساسیت به مواد خاصی در محصولات مراقبت از مو و یا رنگ مو، به خصوص «پارافنیلن‌دیامین» باعث قرمزی، خارش و ورقگی پوست سر می‌شود. بیش از اندازه شامپو زدن یا استفاده بیش از حد از محصولات آرایشی مو می‌تواند پوست سر را تحریک کند و باعث شوره سر شود.

تقریبا هر کسی شوره سر را تجربه می‌کند، ولی عوامل خاصی فرد را بیشتر در معرض قرار می‌دهد:

سن: شوره سر معمولا در دوران جوانی آغاز می‌شود و تا میانسالی همچنان ادامه دارد. این بدان معنی نیست که بزرگسالان مسن‌تر شوره سر نخواهند داشت. برای برخی افراد، چنین مشکلی مادام‌العمر می‌شود.

مرد بودن: از آنجا که مردان بیشتر شوره سر دارند، برخی محققان فکر می‌کنند هورمون‌های مردانه نقشی در این میان بازی می‌کنند. مردان همچنین غدد چربی‌ساز بزرگتری در پوست سر دارند که می‌تواند به شوره سر منجر شود.

موها و پوست سر چرب: مالاسزیا از چربی روی پوست سر تغذیه می‌کند. به همین دلیل، داشتن پوست و موی بیش از حد چرب باعث می‌شود بیشتر مستعد ابتلا به شوره سر باشید.

رژیم غذایی نامناسب: اگر رژیم غذایی‌تان فاقد مواد حاوی روی، ویتامینهای B و یا انواع خاصی از چربی‌ها باشد، بیشتر احتمال دارد دچار شوره سر شوید.

بیماریهای خاص: به دلایلی که مشخص نیست، بزرگسالان مبتلا به بیماری‌های عصبی، مانند بیماری پارکینسون، بیشتر احتمال ابتلا به درماتیت سبورئیک و شوره سر دارند. همینطور افراد مبتلا به عفونت ایدز و کسانی که از دوره نقاهت پس از ناراحتی‌های استرس‌زا بهبود می‌یابند، به ویژه حمله قلبی و سکته و کسانی که نارسایی سیستم ایمنی دارند.

برای ملاقات پزشکی و تشخیص شوره سر، به هیچ آمادگی ویژه‌ای نیاز ندارید. دکتر حتماً می‌تواند شوره سر و علت آن را به سادگی با نگاهی کوتاه به پوست سر تشخیص دهد. اگر به‌تازگی شروع به استفاده از هر گونه محصولات مراقبت مو کرده‌اید، جعبه یا بطری هر کدام را به مطب بیاورید و یا آماده باشید در مورد آنها به دکتر توضیح دهید، به طوری که بتواند تعیین کند آیا محصولات آرایشی باعث شوره سر شده‌اند یا خیر.

درمان شوره سر

درمان

شوره سر تقریباً همیشه می‌تواند مهار شود، اما درمان شوره سر کمی صبر و پشتکار می‌طلبد. به طور کلی، پاکسازی روزانه با شامپوی ملایم برای کاهش چربی و تجمع سلولهای پوست اغلب می‌تواند شوره سر ملایم را برطرف کند.

هنگامی که شامپوی معمولی هیچ فایده‌ای نداشته باشد، شامپوهای ضدشوره که در داروخانه فروخته می‌شود شاید چاره‌ساز باشد. اما شامپوهای ضدشوره سر یکسان نیستند، یعنی باید هر کدام را آزمایش کنید تا به مورد دلخواهتان برسید. اگر دچار خارش، سوزش، قرمزی و سوختگی ناشی از هر محصول آرایشی می‌شود، مصرفش را بلافاصله کنار بگذارید. اگر واکنش آلرژیک مثل بثورات جلدی، کهیر یا اشکال در تنفس بروز می‌دهید، دنبال مراقبت فوری پزشکی باشید.

شامپو ضدشوره سر با توجه به محتویات دارویی طبقه‌بندی می‌شوند:

شامپو پریتیون روی (مانند  شامپوی هد اند شولدر و شامپوی ضد شوره ۲ در ۱ جیسون): این محصولات شامل پریتیون عامل ضدباکتری و ضد قارچ روی هستند که می‌تواند قارچهای پوست سر را که موجب شوره و درماتیت سبورئیک می‌شوند کاهش دهند.

شامپو های قیری(مانند نیتروژنا تی ژل): قیر ذغال سنگ، محصول جانبی فرایند تولید ذغال سنگ، از طریق کُند کردن روند مرگ و ورقگی سلولهای پوست سر به بهبودی ناراحتی‌هایی مانند شوره سر، درماتیت سبورئیک و پسوریازیس کمک می‌کند.

شامپو های حاوی اسید سالیسیلیک(مانند نیتروژنا تی ژل): این گونه محصولات هر گونه خرده‌های پوست سر را برطرف می‌کنند، اما موجب خشکی پوست سر می‌شوند، که همین منجر ورقگی بیشتر پوست می‌شود. استفاده از حالت‌دهنده بعد از شامپو می‌تواند خشکی را برطرف کند.

شامپو سلنیوم سولفید(مانند شامپو سلسان بلو): این شامپو سرعت مرگ سلولهای پوست را کاهش می‌دهد و شاید مالاسزیا را نیز کاهش دهد. از آنجا که رنگ موهای بور، خاکستری و یا مش را از بین می‌برند، لازم است فقط طبق دستورالعمل مصرف شوند و پس از شامپو به‌خوبی آب کشیده شوند.

شامپو کتوکونازول(مانند شامپو نیزورال): کتوکونازول نوعی عامل ضدقارچ وسیع‌الطیف است که جایگزین مناسبی برای شامپوهای بی‌اثر می‌شود. بدون نسخه و هم بصورت تجویزی در داروخانه‌ها پیدا می‌شود.

یکی از این شامپوها را بصورت روزانه و یا یک روز در میان استفاده کنید تا زمانی که شوره سر بطور کامل مهار شود. سپس میزان مصرف را به دو یا سه بار در هفته بر حسب نیاز کم کنید. اگر یک نوع شامپو مدتی مفید است و بعد انگار خاصیتش را از دست می‌دهد، پس دو نوع شامپو ضدشوره را بطور متناوب امتحان کنید. حتماً شامپو را به خوبی تا روی پوست سر بمالید و سپس حداقل پنج دقیقه بگذارید همانطور بماند تا مواد تشکیل‌دهنده آن فرصت کافی برای اثرگذاری داشته باشند.

اگر برای چند هفته مرتب شامپو زده‌اید و هنوز هم گرد شوره‌ها را روی شانه می‌بینید، با دکتر یا متخصص پوست صحبت کنید. شاید به شامپوی نسخه‌ای قدرتمند و یا درمان با لوسیون استروئید نیاز داشته باشید.

علاوه بر شامپو زدن به طور منظم، می‌توانید اقدامهایی را برای کاهش بروز شوره سر انجام دهید:

مدیریت استرس را بیاموزید. استرس بر سلامت کلی‌تان تأثیر می‌گذارد و میزان آسیب‌پذیری در برابر بیماری‌ها را بیشتر می‌کند. حتی می‌تواند آغاز شوره سر را تحریک و یا نشانه‌های موجود را وخیم‌تر کند.

مرتب شامپو بزنید. اگر دائم پوست سر چرب دارید، شامپو زدن بصورت روزانه ممکن است از شوره سر جلوگیری کند.

مصرف محصولات آرایشی مو را کمتر کنید. اسپری مو، ژل و واکس مو همگی در مو و پوست سر انباشته می‌شوند و چربی ایجاد می‌کنند.

رژیم غذایی سالم بگیرید. رژیم غذایی که به اندازه کافی روی، ویتامین B و انواع خاصی از چربی‌ها را فراهم کند، از شوره سر جلوگیری خواهد کرد.

کمی زیر آفتاب بمانید. نور خورشید شاید برای شوره سر خوب باشد. اما از آنجا که قرارگیری در معرض نور ماوراء بنفش به پوست آسیب می‌زند و خطر ابتلا به سرطان پوست را افزایش می‌دهد، حمام آفتاب نگیرید. در عوض، فقط مدتی بیرون از منزل بمانید. یادتان باشد حتماً کرم ضدآفتاب به صورت و بدن‌تان بمالید.

یک درمان جایگزین که در مطالعات کوچکی نشان داده شوره سر را کاهش می‌دهد، شامپو کردن بصورت روزانه با روغن درخت چای است. مطالعه بیشتری در این مورد نیاز است.

روغن درخت چای که از برگهای درخت چای استرالیایی (alternifolia Melaleuca) سرچشمه می‌گیرد، برای قرنها به عنوان عامل ضدعفونی‌کننده، آنتی‌بیوتیک و ضدقارچ مصرف می‌شده است. امروزه در تعدادی از شامپوهای موجود در فروشگاه‌های مواد غذایی طبیعی گنجانده شده است. چربی ممکن است موجب واکنشهای آلرژیک در برخی افراد شود.