تعریف
ویروس تب خونریزی‌دهنده کریمه کنگو (CCHF) باعث شیوع بیماری‌های شدید ویروسی ناشی از تب هموراژیک می‌شود. شیوع بیماری CCHF دارای نرخ کشندگی تا ۴۰ درصد است. این ویروس عمدتاً از کنه و دام به انسان منتقل می‌شود. انتقال انسان به انسان هم زمانی رخ می‌دهد که تماس نزدیک با خون، ترشحات، اندام ها و یا سایر مایعات بدن افراد آلوده صورت گیرد. این بیماری در آفریقا، بالکان، خاورمیانه و آسیا بومی است، یعنی در کشورهای که جنوب عرض جغرافیایی ۵۰ قرار گرفته اند. هیچ واکسنی برای انسان یا حیوانات وجود ندارد.
تب خونریزی‌دهنده کریمه کنگو نوعی بیماری گسترده ناشی از ویروس منتقله از راه کنه (نوروویروس) از خانواده بونیاویریده است. ویروس این بیماری باعث شیوع بیماری‌های شدید تب هموراژیک ویروسی با نرخ مرگ و میر ۱۰ تا ۴۰ درصد می‌شود.
این بیماری در آفریقا، بالکان، خاور میانه و آسیا بومی شده است، یعنی در کشورهای عرض جغرافیایی موازی پنجاهم یا مرز جغرافیایی که محل زندگی کنه‌ها مشخص می‌شود.
انتقال بیماری بوسیله کنه
علایم
طول دوره کمون بستگی به روش سرایت ویروس دارد. به دنبال عفونت ناشی از گزش کنه، دوره کمون معمولا یک تا سه روز و حداکثر نه روز است. دوره کمون پس از تماس با خون یا بافتهای آلوده معمولا ۵ الی ۶ روز یا حداکثر ۱۳ روز خواهد بود.
شروع علایم بصورت ناگهانی، همراه با تب، درد عضلانی، سرگیجه، درد و سفتی گردن، کمردرد، سردرد، درد چشم و ترس از نور (حساسیت به نور) رخ می‌دهد. ممکن است تهوع، استفراغ، اسهال، درد شکم و گلو درد نیز به دنبال نوسانات خلقی شدید و سردرگمی بروز کند. پس از دو تا چهار روز، این عوارض تحریک‌کننده جایشان را به خواب‌آلودگی، افسردگی و سستی می‌دهند و درد شکم ممکن است به ربع فوقانی برود تا جایی که هپاتومگالی (بزرگ شدن کبد) قابل تشخیص شود.
دیگر علایم بالینی عبارتند از تاکی‌کاردی (ضربان قلب سریع)، لنفادنوپاتی (بزرگ‌شدگی غدد لنفاوی) و بثورات پتشی (بثورات ناشی از خونریزی داخل پوست) بر روی سطوح داخلی مخاط، از جمله در دهان و گلو، و بر روی پوست. بثورات پتشی ممکن است راه را برای بثورات بزرگتر به نام اکیموز و دیگر پدیده‌های خونریزی‌دهنده هموار کنند. معمولا شواهدی از هپاتیت وجود دارد، بیماران با وضعیت وخیم‌تر دچار نارسایی سریع کلیوی، نارسایی ناگهانی کبد یا ریوی پس از روز پنجم بیماری می‌شوند.
میزان مرگ و میر ناشی از CCHF حدود ۳۰٪ است، یعنی مرگ در هفته دوم بیماری رخ می‌دهد. در بیمارانی که بهبود می‌یابند، روند بهبود بطور کلی در روز نهم و دهم پس از شروع بیماری آغاز می‌شود.
ویروس تب کریمه-کنگو در حیوانات و کنه
میزبان ویروس CCHF شامل طیف گسترده‌ای از حیوانات وحشی و اهلی مانند گاو، گوسفند و بز می‌شود. بسیاری از پرندگان نسبت به عفونت مقاوم هستند اما شترمرغ آسیب‌پذیر است و شاید شیوع عفونت در شترمرغ در مناطق اندمیک زیاد باشد، یعنی جایی که شتر مبدا بیماری برای موارد انسانی بوده است. به عنوان مثال، یک بار شیوع در کشتارگاه شترمرغ در آفریقای جنوبی رخ داد. هیچ بیماری آشکار در این حیوانات وجود ندارد.
حیوانات از طریق گزش کنه آلوده می‌شوند و ویروس همچنان تا حدود یک هفته پس از عفونت در جریان خون آنها باقی می‌ماند؛ اینطوری چرخه کنه-حیوان-کنه با گزش بعدی ادامه پیدا می‌کند. اگرچه چندین جنس از کنه‌ها قادرند با ویروس CCHF آلوده شوند، اما کنه های جنس Hyalomma ناقل اصلی این بیماری را تشکیل می‌دهند.
انتقال
ویروس CCHF یا از طریق گزش کنه و یا از طریق تماس با خون و بافت حیوان آلوده در حین و بلافاصله بعد از سلاخی به انسان منتقل می‌شود. اکثر موارد در افرادی رخ داده است که در صنعت دام فعالیت داشته‌اند، مانند کارگران کشاورزی، کارگران کشتارگاه و دامپزشکان.
انتقال انسان-به-انسان هم زمانی رخ می‌دهد که تماس نزدیک با خون، ترشحات، اندام ها و یا سایر مایعات بدن افراد آلوده صورت گیرد. عفونتهای بیمارستانی نیز به دلیل پاکسازی نادرست تجهیزات پزشکی، استفاده مجدد از سوزن و آلودگی تجهیزات پزشکی رخ می‌دهد.
تشخیص
عفونت ویروس CCHF از طریق چندین تست آزمایشگاهی تشخیص داده می‌شود:
- سنجش ایمونوسوربنت متصل به آنزیم (ELISA)
- آشکارسازی آنتی‌ژن.
- خنثی‌سازی سرم.
- واکنش زنجیره ای پلیمراز ترانس کریپتاز معکوس (RT-PCR)
- جداسازی ویروس با کشت سلولی.
افراد مبتلا به بیماری کشنده و همچنین افرادی که در چند روز ابتدایی بیماری قرار دارند، معمولاً هیچ پاسخ آنتی‌بادی بروز نمی‌دهند که قابل اندازه‌گیری باشد، بنابراین تشخیص بیماری در این افراد از طریق ویروس و یا آشکارسازی RNA در نمونه خون و یا بافت صورت می‌گیرد.
آزمایش بر روی نمونه‌های بیماران، مخاطرات شدیدی ایجاد می‌کند و تنها باید تحت شرایط حداکثر مهار بیولوژیکی انجام شود. با این حال، اگر نمونه‌ها غیر فعال شده باشند (برای مثال با ویروس‌کش‌ها، اشعه گاما، فرمالدئید، گرما، و غیره)، می‌توان در محیط ایمنی زیستی پایه روی آنها کار کرد.
علایم تب خونریزی‌دهنده کریمه کنگو
درمان
مراقبتهای حمایتی عمومی و درمان علائم، رویکرد اصلی در مدیریت CCHF در بیماران محسوب می‌شود. داروی ضدویروسی بنام ریباویرین برای درمان عفونت CCHF مصرف می‌شود و بسیار سودمند است. به نظر می‌رسد دو نوع فرمولاسیون خوراکی و داخل‌وریدی موثر باشند.
کنترل عفونت در جمعیت عمومی
توصیه‌های بهداشتی عمومی باید به جنبه‌های مختلف بپردازد.
کاهش خطر به انتقال کنه-به-انسان:
- پوشیدن لباسهای محافظ (آستین بلند، شلوار بلند).
- پوشیدن لباس با رنگهای روشن برای دیدن آسان کنه بر روی لباس.
- استفاده از آفتکش مورد تایید (مواد شیمیایی برای کشتن کنه) بر روی لباسها.
- استفاده از مواد دافع بر روی پوست و لباس.
- بررسی منظم لباس و پوست برای وجود کنه. اگر پیدا شد، بدون خطر بتکانید.
- به دنبال از بین بردن و یا مهار آلودگی کنه بر روی حیوانات یا در اصطبل و انبارها باشید
- از حضور در مناطقی که کنه‌ها فراوان هستند و فصل فعالیت آنها فرا رسیده است پرهیز کنید.
کاهش خطر به انتقال حیوان-به-انسان:
- پوشیدن دستکش و دیگر لباسهای محافظ هنگام دست زدن به حیوانات و یا بافت‌هایشان در مناطق بومی، به ویژه در طول کشتار و سلاخی در کشتارگاه یا خانه.
- حیوانات را قبل از ورود به کشتارگاه قرنطینه کنید و یا حیوانات را دو هفته قبل از کشتار به طور معمول با آفتکش تیمار کنید.
کاهش خطر انتقال انسان به انسان در جامعه:
- اجتناب از تماس فیزیکی نزدیک با افراد آلوده به CCHF.
- پوشیدن دستکش و تجهیزات حفاظتی هنگام مراقبت از افراد بیمار.
- شستن دست به طور منظم پس از مراقبت از افراد بیمار و یا بازدید از آنها.
کنترل عفونت در مراکز مراقبتهای بهداشتی
کارکنان مراقبتهای بهداشتی که به بیماران مشکوک یا تاییدشده مبتلا به CCHF رسیدگی می‌کنند و یا به نمونه‌های آنها دست می‌زنند، باید نکات و اقدامات احتیاطی استاندارد را برای مهار عفونت رعایت کنند. برای مثال، بهداشت عمومی دست‌ها را رعایت کنند، از تجهیزات حفاظت فردی استفاده کنند و شیوه‌های تزریق امن و شیوه‌های تدفین امن را به کار گیرند.
برای اجرای اقدامات احتیاطی، کارکنان مراقبتهای بهداشتی که بلافاصله پس از شیوع CCHF در منطقه آلوده به بیماران رسیدگی می‌کنند، باید نکات و اقدامات احتیاطی استاندارد را برای مهار عفونت رعایت کنند.
نمونه‌های گرفته شده از افراد مشکوک به CCHF باید توسط کارکنان آموزش‌دیده بررسی شوند که در آزمایشگاه مجهز و مناسب فعالیت می‌کنند.
توصیه‌ها برای کنترل عفونت همگام با ارائه خدمات به بیماران مشکوک یا تاییدشده مبتلا به تب خونریزی‌دهنده کریمه کنگو باید از دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی (WHO) برای تب خونریزی‌دهنده ابولا و ماربورگ پیروی کنند.
