سندرم تونل کارپ (کارپال تونل) یا نشانگان مجرای مچ‌دست، مجموعه ای از علائم ناخوشایند در ناحیه دست و بازو است. فرد مبتلا به این عارضه، ممکن است دچار بی‌حسی، خارش و علائم دیگر در بازو، مچ، انگشتان و کف دست شود. دلیل بروز سندرم تونل کارپ، فشار بر روی عصب های اصلی این ناحیه است که از لای غلاف لیفی مچ دست عبور می کنند

عوامل متعددی در بروز سندرم تونل کارپ یا مچ دست دخیل هستند. از جمله این عوامل می توان از وضعیت تشریحی  و نحوه قرارگیری عروق اعصاب مچ دست، زمینه ای خانوادگی بیماری های استخوانی مفصلی و  شیوه استفاده افراد از دست شان نام برد.

تونل کارپ که در لفاف استخوان‌ها و رباط‌ها قرار گرفته، گذرگاه باریکی است که در سمت کفی مچ دست قرار دارد. عصب اصلی دست و نه (۹) تاندونی که انگشتان را خم می‌کنند، از طریق این تونل وارد دست می شوند و علاوه بر  این تونل نقش محافظت از این اجزأ را نیز ایفا می‌کند.

فشار بر عصب موجب بی‌حسی، خارش و در نهایت ضعف دست می‌شود که مشخصه سندرم تونل کارپ می‌باشد.

خوشبختانه در اکثر موارد؛ درمان مناسب می تواند علائم بیماری یعنی، ضعف، خارش و بی حسی را از بین ببرد و عملکرد مچ و دست را به حالت عادی بازگرداند.

سندرم تونل کارپ معمولاً به‌تدریج با بی‌حسی یا سوزش در انگشت شست، اشاره و وسطی شروع می‌شود و این حس مرتب می‌آید و می‌رود. این مسئله شاید به ناراحتی در مچ و دست نسبت داده شود.

علائم رایج سندرم تونل کارپ عبارتند از:

• بی‌حسی و خارش. شاید در انگشتان یا دست احساس خارش و بی‌حسی کنید؛ به‌خصوص انگشت شست، اشاره، وسطی و یا انگشت چهارم، ولی نه انگشت کوچک. این نوع سوزش اغلب زمانی احساس می‌شود که فرمان اتومبیل، تلفن و یا روزنامه را بدست گرفته‌اید. همچنین درد گاهی از خواب بیدار می‌کند. چنین احساسی ممکن است از مچ دست تا بازو کشیده شود.

بسیاری از افراد دست‌هایشان را در هوا به حالت لرزش تکان می‌دهند تا نشانه‌های ناراحتی را از بین ببرند. همانطور که اختلال پیشرفت می‌کند، بی‌حسی ثابت می‌شود.

• ضعف. شاید در ناحیه دست احساس ضعف کنید تا جایی که نزدیک است اشیا را رها کنید. این می‌تواند به خاطر بی‌حسی در دست و یا ضعف عضلات لهیده انگشت شست باشد که توسط عصب میانی (مدیان) کنترل می‌شود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

اگر علائم و نشانه‌های مداومی از سندرم تونل کارپ دارید، به‌ویژه اگر با فعالیت‌های عادی‌ و الگوهای خواب شما تداخل پیدا می‌کنند حتماً به پزشک مراجعه کنید. اگر این وضعیت را بدون مراقبت بگذارید، عصب و عضله بطور دائمی آسیب خواهند دید.

سندرم تونل کارپ به به دنبال از فشردگی عصب میانی رخ می‌دهد.

عصب میانی از ساعد به درون گذرگاهی در مچ (تونل کارپال) تا دست کشیده می‌شود. این عصب باعث حساسیت سمت کفی شست و انگشتان دست می‌شود، به استثنای انگشت کوچک. همچنین پیغام‌های عصبی را برای تکان دادن عضلات به اطراف پایه انگشت شست هدایت می‌کند (عملکرد حرکتی).

به طور کلی، هر چیزی که عصب میانی را در فضای تونل مچ دست متراکم، خراشیده و یا فشرده کند به سندرم تونل مچ دست منجر می‌شود. برای مثال، شکستگی مچ می‌تواند تونل مچ دست را تنگ‌ کند و باعث تحریک عصب شود؛ درست مانند تورم و التهاب ناشی از آرتریت روماتیسمی.

در بسیاری از موارد، هیچ علت واحدی مشخص نمی‌شود، چون امکان دارد ترکیبی از عوامل خطر به رشد این بیماری کمک کرده باشند.

چند عامل به سندرم تونل کارپ نسبت داده می‌شوند. اگرچه این عوامل به‌تنهایی باعث سندرم تونل کارپ نمی‌شوند، اما احتمال گسترش و یا تشدید آسیب عصب میانی را افزایش می‌دهند. این عوامل عبارتند از:

• عوامل آناتومیک (کالبد‌شناختی). شکستگی مچ دست یا دررفتگی که باعث تغییر در فضای درونی تونل کارپ می‌شود، فشار اضافی به عصب میانی وارد می‌کند.

افرادی که تونل کارپ کوچکتری دارند، بیشتر احتمال دارد به سندرم تونل مچ دست دچار شوند.

• جنسیت. سندرم تونل کارپ به طور کلی در زنان شایع‌تر است؛ شاید به این دلیل که ناحیه تونل کارپ در زنان نسبتا کوچکتر از مردان است و در نتیجه جای زیادی برای خطا وجود ندارد.

همچنین زنانی که به سندرم تونل کارپ مبتلا می‌شوند تونل کارپ کوچکتری نسبت به زنان سالم دارند.

• ناراحتی ناشی از آسیب عصبی. برخی بیماری‌های مزمن مانند دیابت باعث افزایش خطر ابتلا به آسیب عصبی از جمله آسیب به عصب میانی می‌شوند.
• ناراحتی‌های التهابی. بیماری‌هایی که با مشخصه التهاب شناسایی می‌شوند، مانند آرتریت روماتیسمی، بر تاندون‌های مچ دست تاثیر می‌گذارند و به عصب میانی فشار می‌آورند.
• تغییرات در تعادل مایعات بدن. احتباس مایعات که در دوران بارداری یا یائسگی رایج است شاید فشار وارد به تونل مچ دست را افزایش دهد و عصب میانی را تحریک کند. سندرم تونل کارپ مرتبط با بارداری معمولاً خودبه‌خود پس از بارداری برطرف می‌شود.
• شرایط پزشکی دیگر. شرایط خاصی مانند یائسگی، چاقی مفرط، اختلالات تیروئیدی و نارسایی کلیوی ممکن است احتمال بروز سندرم تونل کارپ را افزایش دهد.
• عوامل محل کار. این امکان وجود دارد که کار با ابزارهای ارتعاشی و یا حضور در خط مونتاژ که نیازمند خمیدگی طولانی‌مدت یا مکرر مچ دست است فشار مضری بر عصب میانی وارد کند یا باعث وخامت آسیب‌های عصبی موجود شود.

با این حال، شواهد علمی با‌هم متناقض است و این عوامل هنوز به عنوان علل مستقیم سندرم تونل کارپ اثبات نشده‌اند.

مطالعات متعددی به بررسی این موضوع پرداخته‌اند که آیا ارتباطی بین استفاده از کامپیوتر و سندرم تونل کارپ وجود دارد یا خیر. با این حال، هنوز شواهد کافی، باکیفیت و منسجم برای پشتیبانی از فرضیه استفاده طولانی از کامپیوتر به عنوان عامل خطر برای سندرم تونل کارپ بدست نیامده است، هر چند امکان دارد به صورت‌های مختلفی موجب دست‌درد شود.

پزشک ممکن است یک یا چندین مورد از آزمایشات زیر را برای تشخیص سندرم تونل کارپ انجام دهد:

• تاریخچه علائم. پزشک علائم بیماری را بررسی می‌کند. الگوی علائم و نشانه‌های ظاهری شاید سرنخی به علت بیماری فراهم کند. برای مثال، چون عصب میانی هیچ احساسی در انگشت کوچک‌تان ایجاد نمی‌کند، علائم در آن انگشت بیانگر مشکلی به جز سندرم تونل مچ دست می‌باشد.

یکی دیگر از سرنخ‌ها زمان‌بندی علائم است؛ یعنی زمان معمولی که علائم را به خاطر سندرم تونل کارپ تجربه می‌کنید، مثل زمان‌هایی که فرمان اتومبیل را محکم گرفته‌اید، تلفن و یا روزنامه را نگه داشته‌اید و یا در طول شب از خواب بیدار می‌شوید.

• معاینه جسمانی. پزشک یک معاینه جسمانی انجام می‌دهد و احساس انگشتان و قدرت عضلات دست را محک می‌زند.

فشار بر روی عصب میانی در مچ دست ناشی از خمیدگی مچ، ضربه زدن بر روی عصب و یا اعمال فشاری ساده برروی عصب در بسیاری از افراد باعث بروز علائم می‌شود.

• اشعه ایکس. برخی پزشکان برای رد سایر علل درد مچ دست مانند آرتریت یا شکستگی، تصویربرداری اشعه ایکس از مچ دست آسیب‌دیده را توصیه می‌کنند.
• الکترومایوگرام. دستگاه الکترومیوگراف به اندازه‌گیری تخلیه الکتریکی ظریف در عضلات می‌پردازد. در طول این تست، پزشک یک الکترود سوزنی نازک به درون عضلات خاصی می‌فرستد. تست به ارزیابی فعالیت الکتریکی عضلات هنگام انقباض و استراحت می‌پردازد. این تست همچنین می‌تواند احتمال آسیب‌دیدگی عضله را تعیین و شرایط دیگر را رد کند.
• مطالعه هدایت عصبی. در نسخه دیگری از الکترومیوگرافی، دو الکترود برروی پوست چسبانده می‌شوند. یک شوک کوچک از عصب میانی گذرانده می‌شود تا پزشک ببیند آیا سرعت پیامهای الکتریکی در تونل کارپ کند می‌شود یا نه. این تست همچنین برای تشخیص وضعیت سلامتی و رد کردن سایر شرایط احتمالی کاربرد دارد.

چنانچه علائم و نشانه‌های ظاهری بیانگر سایر اختلالات پزشکی و یا نیاز به درمان اضافی باشد، پزشک شاید توصیه کند به پزشک دیگری مراجعه کنید که در زمینه مغز و شرایط سیستم عصبی (متخصص مغز و اعصاب)، مغز و جراحی سیستم عصبی (جراح مغز و اعصاب)، جراحی دست، آرتریت روماتیسمی یا نواحی دیگر بدن آموزش دیده است.

سندرم تونل مچ باید در اسرع وقت پس از بروز اولیه علائم درمان شود.

برخی افراد با علایم خفیف سندرم تونل کارپ می‌توانند ناراحتی خود را از طریق استراحت بیشتر دست‌ها، اجتناب از فعالیت‌هایی که علایم را وخیم‌تر می‌کند و مرتب گذاشتن کیسه‌های سرد روی ناحیه متورم کاهش دهند.

اگر این راهکارها در عرض چند هفته هیچ تسکینی برای بیمار نداشته باشند، گزینه‌های درمان اضافی شامل اسپلینت مچ دست، داروها و جراحی می‌شود. اسپلینت و سایر شیوه‌های درمانیِ محافظه‌کار زمانی به احتمال زیاد مفید خواهند بود که کمتر از ۱۰ ماه تنها علائم متوسط خفیف داشته‌اید.

درمان غیرجراحی

اگر بیماری زودهنگام تشخیص داده شود، روش غیرجراحی ممکن است به بهبود سندرم تونل کارپ کمک کند. این نوع روش‌های درمانی عبارتند از:

• اسپلینت مچ دست. آتلی که مچ دست را هنگام خواب بی‌حرکت نگه می‌دارد به تسکین نشانه‌های شبانه مانند خارش و بی‌حسی کمک می‌کند. اسپلینت شبانه شاید گزینه خوبی برای زنان باردار مبتلا به سندرم تونل کارپ باشد.
• داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs).داروهای التهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن (آدویل، موترین  IBو غیره) ممکن است به رفع درد ناشی از سندرم تونل کارپ در کوتاه‌مدت کمک کند.

با این حال هیچ شواهدی وجود ندارد که ثابت کند این داروها باعث بهبود سندرم تونل کارپ می‌شوند.

• کورتیکواستروئیدها. پزشک شاید کورتیکواستروئیدی مانند کورتیزون را برای تسکین درد به تونل مچ دست‌تان تزریق کند.

کورتیکواستروئیدها موجب کاهش التهاب و تورمی می‌شوند که در نهایت فشار برروی عصب میانی را تسکین می‌دهد. کورتیکواستروییدهای به اندازه کورتیکواستروئید تزریقی برای درمان سندرم تونل مچ دست موثر محسوب نمی‌شود.

اگر سندرم تونل کارپ ناشی از آرتریت‌های التهابی مانند ورم روماتوئیدی مفاصل باشد، آنگاه درمان آرتریت ممکن است علائم سندرم تونل کارپ را کاهش دهد، اما این شیوه از لحاظ علمی به اثبات نرسیده است.

جراحی

اگر علائم بیماری شدید باشد و یا پس از امتحان درمان غیرجراحی باقی بماند، جراحی ممکن است مناسب‌ترین گزینه باشد.

هدف از عمل جراحی تونل کارپ کاستن از فشار وارد بر عصب میانی با برش رباطی است که برروی عصب فشار می‌آورد.

جراحی از دو روش مختلف انجام می‌شود. قبل از عمل، در مورد خطرات و مزایای هر یک از روش‌ها با جراح صحبت کنید. خطرات جراحی ممکن است شامل آزادسازی ناقص رباط، عفونت‌های زخم، شکل‌گیری جراحت‌های پوستی و یا صدمات عصبی و عروقی باشد. نتایج نهایی آندوسکوپی و جراحی باز مشابه هستند.

• جراحی آندوسکوپی. در جراحی اندوسکوپیک، جراح با استفاده از یک دستگاه شبیه تلسکوپ با دوربینی کوچک متصل به آن (آندوسکوپ) به مشاهده بخش درونی تونل مچ دست بیمار می‌پردازد و بعد رباط را از طریق یک یا دو برش کوچک در مچ یا دست بیرون می‌کشد.

جراحی اندوسکوپیک شاید تا چند روز یا چند هفته اول بعد از عمل درد کمتری نسبت به جراحی باز داشته باشد.

• جراحی باز. در عمل جراحی باز، جراح برش بزرگتری در کف دست برروی تونل کارپال ایجاد می‌کند و بعد رباط را می‌شکافد تا عصب آزاد شود. این روند نیز ممکن است با بهره‌گیری از برش کوچک‌تر صورت بگیرد که خطر عوارض را کاهش می‌دهد.

در طول فرایند درمان پس از عمل جراحی، بافت‌های رباط به‌تدریج در کنار هم رشد می‌کنند و همزمان فضای بیشتری نسبت به گذشته برای عصب ایجاد می‌کنند.

به طور کلی، پزشک بعد از عمل جراحی شما را به استفاده از دست‌ها تشویق خواهد کرد تا به‌تدریج عملکرد عادی دست بازگردد بدون آنکه که حرکات سنگین دستی انجام دهید و یا در موقعیت‌های پرفشار برروی مچ دست قرار بگیرید.

تسکین درد یا ضعف ممکن است از چند هفته تا چند ماه بعد از عمل جراحی طول بکشد. اگر علائم بیماری قبل از عمل جراحی بسیار شدید بوده باشد، علائم شاید پس از عمل جراحی به طور کامل برطرف نشود.

اقدام‌های زیر کمک می‌کند تا نشانه‌های بیماری حداقل به طور موقت تسکین شود:

• استراحت‌های سریع از فعالیت‌های تکراری که بصورت دستی انجام می‌شوند.
• چرخاندن مچ دست و کشش کف دست و انگشتان.
• مصرف کمی مُسکن مانند آسپرین، ایبوپروفن (آدویل، موترین IBو غیره) و یا ناپروکسن (آلِوه)
• پوشیدن آتل مچ دست در شب. اسپلینت‌های مچ به طور کلی بدون تجویز پزشکی در اکثر داروخانه‌ها موجود هستند. آتل باید نرم و راحت باشد اما نه خیلی تنگ.
• اجتناب از خوابیدن برروی دست‌ها می‌تواند به کاهش درد و یا بی‌حسی در مچ و دست‌ها کمک کند.

اگر درد، بی‌حسی یا ضعف عود می‌کند و همچنان ادامه می‌یابد، به پزشک مراجعه کنید.

اشکال دیگر درمان را می‌توان به برنامه درمانی منظم افزود تا بهتر با علائم و نشانه‌های سندرم تونل کارپ مقابله کنید. ممکن است برای یافتن مناسب‌ترین شیوه‌درمانی برای خود، به آزمایش هر کدام نیاز داشته باشید. با این حال، قبل از امتحان هر گونه درمان مکمل و جایگزین همیشه با پزشک هماهنگ کنید.

• یوگا. حالت‌های تمرینی یوگا که برای تقویت، کشش و تعادل هر مفصلی در بخش بالایی بدن طراحی شده‌اند، شاید به کاهش درد کمک کند و قدرت دست در افراد مبتلا به سندرم تونل مچ را برای گرفتن اشیاء بهبود بخشد.
• دست‌درمانی. شواهد اولیه نشان می‌دهد که تکنیک‌های دست‌درمانی خاص به شیوه جسمانی و شغلی می‌تواند به بهبود علائم سندرم تونل کارپ کمک کند.
• فراصوت‌درمانی. سونوگرافی با شدت بالا به‌منظور افزایش درجه حرارت در یک ناحیه تحت هدف از بافت بدن و کاهش درد و تسریع فرایند بهبود بیماری انجام می‌شود. مجموعه‌‌ای از جلسات فراصوت‌‌درمانی در بیش از چند هفته ممکن است به بهبود علائم سندرم تونل کارپ کمک کند.

هیچ راهبردی برای جلوگیری از سندرم تونل مچ دست وجود ندارد، اما می‌توانید فشار روی دست و مچ را با در نظر گرفتن اقدامات احتیاطی زیر به حداقل برسانید:

• از زور زدن بیش از اندازه پرهیز کنید و اشیاء را به آرامی بگیرید. اکثر افراد برای انجام بسیاری از کارهای دستی بیش از حد مورد نیاز زور می‌زنند. اگر برای مثال پشت صندوق پول‌شمار کار می‌کنید، دکمه‌ها را آهسته فشار دهید. برای کسانی که طولانی‌مدت می‌نویسند، استفاده از روان‌نویس با بدنه‌ای بزرگ و نرم توصیه می‌شود. از این طریق دیگر نیازی نیست قلم را محکم چنگ بزنید و با فشار روی کاغذ بکشید.
• بطور مکرر استراحت کنید. با کشش و خمشی آرام به دست و مچ به صورت دوره‌ای استراحت دهید. هر زمان ممکن بود ترتیب انجام وظایف را عوض کنید. اگر برروی تجهیزاتی کار می‌کنید که ارتعاش دارند یا باید مقدار زیادی نیرو وارد کنید، استراحت‌های پی‌در‌پی به‌مراتب مهم‌تر می‌شود.
• بادقت مراقب حالت‌های دستتان باشید. از خم کردن مچ دست تا آخر به بالا یا پایین پرهیز کنید. موقعیت میانه دست بیشترین آرامش را خواهد داشت. اگر از صفحه‌کلید استفاده می‌کنید، آن را در ارتفاع آرنج یا کمی پایین‌تر نگه دارید.
• وضعیت قرارگیری بدن را بهبود دهید. وضعیت نادرست بدن باعث افتادگی شانه‌های به جلو می‌شود. وقتی شانه‌هایتان در این موقعیت قرار می‌گیرند، عضلات گردن و شانه‌های کوتاه‌تر می‌شوند و اعصاب گردن را می‌فشارند که در نهایت بر مچ دست و انگشتان تاثیر می‌گذارد.
• دست‌هایتان را گرم نگه دارید. اگر در محیطی سرد کار می‌کنید به احتمال بیشتری مبتلا به دست‌درد و سفتی می‌شوید. اگر نمی‌توانید درجه حرارت محل کار را تنظیم کنید، از دستکش‌های بدون پوشش انگشت استفاده کنید که دست‌ها و مچ‌ها را گرم نگه می‌دارند.