تعریف
آسپرژیلوس نوعی عفونت ناشی از نوعی قارچ است. مریضی‌های ناشی از عفونت آسپرژیلوزیس معمولاً بر سیستم تنفسی تأثیر می‌گذارند، اما علائم و شدت آنها بسیار متفاوت است. قارچی که باعث بیماری آسپرژیلوس می‌شود، در همه جا در داخل و خارج از منزل وجود دارد. اکثر سویه‌های این قارچ بی‌ضرر هستند، اما برخی می‌توانند بیماریهای جدی ایجاد کنند بویژه زمانی که افرادی با سیستم ایمنی ضعیف، بیماریهای ریوی اساسی و آسم بطور اتفاقی هاگها را استنشاق می‌کنند.
در برخی افراد، هاگها باعث واکنشهای آلرژیک می‌شوند. افراد دیگر دچار عفونتهای خفیف تا جدی ریه می‌شوند. جدی‌ترین شکل آسپرژیلوزیس نوع مهاجم است و هنگامی رخ می‌دهد که عفونت به رگهای خونی و فراتر از آن پخش می‌شود.
بسته به نوع آسپرژیلوزیس، شیوه درمان شاید دربرگیرنده مشاهده، داروهای ضدقارچ و یا در موارد نادر، جراحی باشد.
قارچ آسپرژیلوس
علایم
علایم و نشانه‌های آسپرژیلوزیس با توجه نوع بیماری که بروز می‌دهید متفاوت هستند.
واکنش آلرژیک:
برخی افراد مبتلا به آسم یا فیبروز کیستیک دچار واکنش آلرژیک نسبت به قارچ آسپرژیلوس می‌شوند. علائم و نشانه‌های این بیماری معروف به آسپرژیلوزیس ریوی آلرژیک عبارتند از:
- تب
- سرفهای که خون یا تکه‌های خلط بالا می‌آورد
- وخامت آسم
توده قارچی:
در آسپرژیلوزیس ریوی مزمن، رشد الیاف قارچی (توپ قارچ) شاید در فضاهای هوا (حفره) در ریه رخ دهد. این نوع آسپرژیلوزیس بنام آسپرژیلومای ساده خوانده می‌شود. حفره‌های ریه ممکن است در افراد دارای سابقه ابتلا به بیماریهای ریوی در گذشته، از قبیل آمفیزم، سل یا سارکوئیدوز پیشرفته بروز کنند.
آسپرژیلومای نوعی بیماری خوش‌خیم است که شاید علائمی ایجاد نکند و یا تنها باعث سرفه خفیف شود، اما به مرور زمان، بیماری زمینه‌ای می‌تواند بدتر شود و احتمالا به عوارض زیر منجر گردد:
- سرفهای که اغلب خون بالا می‌آورد (هموپتیزی) که گاهی مقدارش بیش از حد زیاد می‌شود
- خس‌خس سینه
- تنگی نفس
- کاهش ناخواسته وزن
- خستگی مفرط
عفونت:
آسپرژیلوزیس مهاجم ریوی، شدیدترین شکل بیماری، زمانی رخ می‌دهد که عفونت به سرعت از ریه‌ها به مغز، قلب، کلیه‌ها یا پوست گسترش یافته و باعث بروز تب و لرز می شود. این حالت تنها در افرادی رخ می‌دهد که معمولا به خاطر شیمی‌درمانی سیستم ایمنی ضعیفی دارند. در صورت عدم درمان، این شکل از بیماری آسپرژیلوما معمولا کشنده می‌شود.
علایم و نشانه‌ها به اندامی بستگی دارد که به بیماری مبتلا شده، اما به طور کلی، آسپرژیلوزیس مهاجم می‌تواند باعث عوارض زیر شود:
- تب و لرز
- سرفهای که خلط خون‌آلود بالا می‌آورد (هموپتیزی)
- خونریزی شدید از ریه‌ها
- تنگی نفس
- درد قفسه‌سینه یا مفاصل
- سردرد و یا علایم چشمی
- خون دماغ
- تورم صورت در یک طرف
- ضایعات پوستی
انواع دیگر آسپرژیلوزیس:
آسپرژیلوس می‌تواند به نواحی از بدن غیر از ریه‌ها مانند سینوس حمله کند. بیماری در سینوسها موجب گرفتگی بینی، تخلیه مایعات خونین، التهاب، تب، درد صورت و سردرد می‌شود.
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنید
اگر مبتلا به آسم یا فیبروز کیستیک هستید، هر زمان که متوجه تغییر در علائم شدید به دکتر مراجعه کنید. اگرچه آسپرژیلوزیس شاید علت اصلی نباشد ولی بسیار مهم است که مشکل را ارزیابی کنید.
اگر سیستم ایمنی ضعیف دارید و دچار تبی با علت ناشناخته، تنگی نفس و سرفه خونی می‌شوید، درخواست مراقبتهای پزشکی فوری کنید. در مورد آسپرژیلوزیس مهاجم، درمان سریع بسیار مهم است، چون گاهی باید قبل از تشخیص عفونت درمان آغاز شود.
قارچ آسپرژیلوس اجتناب‌ناپذیر است. خارج از منزل، در میان برگ‌های پژمرده و کود و بر روی گیاهان، درختان و دانه غلات و حبوبات یافت می‌شود. در داخل منزل، هاگها یا همان قطعات باروری قارچ، در کانال تهویه هوا و گرمایش، عایق‌بندی‌ها و برخی از مواد غذایی و ادویه‌جات و ترشی‌جات رشد می‌کنند.
قرارگیری روزانه در معرض آسپرژیلوس به ندرت برای افراد با سیستم ایمنی سالم مشکلی ایجاد می‌کند. هنگامی که هاگهای قارچ تنفس می‌شود، سلولهای سیستم ایمنی بدن به‌راحتی آنها را احاطه کرده و نابود می‌کنند. اما افرادی که به خاطر بیماری یا داروهای سرکوب‌کننده ایمنی دارای سیستم ایمنی ضعیفی هستند، از سلولهای کمتری برای مبارزه با عفونت برخوردارند. همین به آسپرژیلوس فرصت می‌دهد تا به ریه‌ها و در موارد جدی‌تر، به بخشهای دیگر بدن حمله کند.
علایم بیماری آسپرژیلوس
آسپرژیلوس از فردی به فرد دیگر سرایت نمی‌کند.
خطر ابتلا به آسپرژیلوزیس به سلامت کلی فرد و میزان قرارگیری در معرض قارچ بستگی دارد. به طور کلی، این عوامل فرد را در برابر عفونت آسیب‌پذیرتر می‌کنند:
ضعف دستگاه ایمنی: افرادی که پس از عمل جراحی پیوند، به خصوص مغز استخوان یا پیوند سلولهای بنیادی، داروهای کاهنده ایمنی مصرف می‌کنند و یا افرادی که از برخی سرطانهای خون رنج می‌برند، در بالاترین خطر آسپرژیلوزیس مهاجم قرار دارند. افراد در مراحل بعدی بیماری در خطر ایدز قرار می‌گیرند.
سطح پایین گلبولهای سفید خون: شیمی‌درمانی، پیوند عضو یا لوسمی به کاهش میزان سلولهای سفید منجر می‌شوند و فرد را بیشتر مستعد ابتلا به آسپرژیلوزیس مهاجم می‌کنند. همینطور داشتن بیماری گرانولوماتوز مزمن؛ نوعی اختلال ارثی که بر سلولهای سیستم ایمنی بدن تاثیر می‌گذارد.
حفره‌های ریه: افرادی که فضاهای هوا (حفره) در ریه را درمان کرده‌اند، در معرض خطر بالاتری برای بروز توده‌ای از الیاف قارچ (آسپرژیلوما) قرار دارند. حفره‌ها به مناطقی از ریه می‌گویند که زیر تابش اشعه و یا به خاطر بیماریهای ریوی مانند سل یا سارکوئیدوز آسیب دیده باشند.
آسم یا فیبروز کیستیک: افراد مبتلا به آسم و فیبروز کیستیک، به ویژه کسانی که مشکلات ریوی به مدت طولانی و یا مهارنشدنی دارند، به احتمال زیاد دچار واکنش آلرژیک نسبت به قارچ آسپرژیلوس می‌شوند.
درمان طولانی‌مدت با کورتیکواستروئید: مصرف طولانی‌مدت از کورتیکواستروئیدها ممکن است خطر عفونتهای فرصت‌طلب را بسته به بیماریهای زمینه‌ای تحت درمان و داروهای مصرفی افزایش دهد.
بسته به نوع عفونت، آسپرژیلوس می‌تواند عوارض جدی مختلفی ایجاد کند:
خونریزی: هر دو آسپرژیلوما و آسپرژیلوزیس مهاجم می‌توانند باعث خونریزی شدید و گاه کشنده در ریه‌ها شوند.
عفونت سیستمیک: جدی‌ترین عارضه ناشی از آسپرژیلوزیس مهاجم، گسترش عفونت به سایر قسمتهای بدن، به خصوص مغز، قلب و کلیه‌ها است. آسپرژیلوزیس مهاجم به سرعت گسترش می‌یابد و اغلب به رغم درمان زودهنگام کشنده می‌شود.
کسانی که دچار آسپرژیلوزیس می‌شوند، معمولا یک بیماری زمینه‌ای هم دارند، مثل آسم یا فیبروز کیستیک، و یا ضعف سیستم ایمنی به علت بیماری یا داروهای کاهنده ایمنی. اگر علائم آسپرژیلوزیس را داشته باشید و در حال حاضر تحت درمان برای ناراحتی بالینی خاصی باشید، با دکتر تماس بگیرید تا بیماری زمینه‌ای تحت درمان قرار بگیرد. در برخی موارد، هنگامی که قرار ملاقات می‌گذارید، دکتر معالجه فوری را توصیه می‌کند.
اگر سیستم ایمنی ضعیف دارید و دچار تبی با علت ناشناخته، تنگی نفس و سرفه خونی می‌شوید، درخواست مراقبتهای پزشکی فوری کنید.
چنانچه قبل از دیدن دکتر برای آمادگی کمی وقت داشته باشید، در اینجا برخی اطلاعات مفید برای پیش از رفتن به مطب ارائه می‌شود.
کارهایی که می‌توانید انجام دهید
از هر گونه محدودیت پیش و پس از ملاقات با دکتر آگاهی داشته باشید. هنگامی که با دکتر قرار ملاقات می‌گذارید، حتماً پرس‌و‌جو کنید که چه کارهایی را باید از قبل انجام دهید.
اطلاعات شخصی کلیدی را یادداشت کنید. اگر می‌خواهید دکتر جدیدی را ببینید، خلاصه‌ای از ناراحتی‌های دیگری که برایشان تحت درمان قرار گرفته‌اید، و همچنین ملاقاتهای پزشکی اخیر و یا بستری در بیمارستان را به مطب ببرید.
همه داروهایتان را به همراه بیاورید، ترجیحا در بطری‌های اصلی هر کدام. اگر دکتری که ملاقات می‌کنید به سوابق پزشکی و یا آزمایشهای تصویربرداری قبلی مانند اشعه ایکس یا CT اسکن دسترسی ندارد، حتماً یک نسخه از آنها با خودتان به مطب ببرید.
یکی از اعضای خانواده یا دوست را به همراه ببرید. آسپرژیلوزیس می‌تواند تبدیل به اورژانس پزشکی شود. کسی را با خودتان ببرسید که بتواند تمام اطلاعاتی که دکتر می‌دهد درک کند و یاد بیاورید، همینطور کسی که بتواند در صورت نیاز به درمان فوری کنارتان باقی بماند.
فهرست کردن سوالاتی که باید از دکتر بپرسید، به بهره‌برداری بهینه از زمان ملاقات پزشکی کمک خواهد کرد. برای آسپرژیلوزیس، برخی از سوالات اساسی که باید از دکتر بپرسید عبارتند از:
- چه عواملی به احتمال زیاد باعث بروز علائم شده‌اند؟
- به جز محتمل‌ترین علت، چه علل احتمالی دیگری برای علائم بیماری من وجود دارد؟
- چه آزمون‌هایی نیاز دارم؟
- آیا نیازی به بستری در بیمارستان دارم؟
- چه شیوه درمانی را پیشنهاد می‌کنید؟
- عوارض جانبی احتمالی ناشی از داروهایی که توصیه می‌کنید چیست؟
- چگونه بر پاسخ من به درمان نظارت خواهید کرد؟
- آیا من در معرض خطر عوارض طولانی‌مدت ناشی از این وضعیت قرار دارم؟
- من ناراحتی سلامتی دیگری دارم. چگونه می‌توانم بیماری را به بهترین شیوه مدیریت کنم؟
برای پرسیدن هر گونه سوال دیگر هرگز دریغ نکنید.
چه انتظاراتی باید از پزشک داشته باشید
دکتر به احتمال زیاد تعدادی از سوالات زیر را خواهد پرسید:
- نشانه‌های بیماری در شما چه هستند؟
- آیا برای این مسئله به پزشکان دیگر هم مراجعه کرده‌اید؟
- چه زمانی علائم بیماری بروز کرد؟
- علائم چقدر شدید هستند؟ آیا به نظر می‌رسد که بدتر می‌شوند؟
- آیا تب داشته‌اید؟
- آیا مشکل تنفس دارید؟
- آیا سرفه خونی دارید؟
- چه نگرانی‌های دیگری دارید؟
تشخیص عفونت ناشی از قارچ آسپرژیلوزیس می‌تواند مشکل باشد و به نوع عفونت آسپرژیلوس بستگی خواهد داشت. آسپرژیلوس در محیط‌زیست طبیعی شایع است و گاهی در بزاق و خلط افراد سالم هم یافت می‌شود. تازه اینکه تشخیص آسپرژیلوس از برخی از قارچهای دیگر در زیر میکروسکوپ بسیار دشوار است، و علائم عفونت به بیماری‌هایی مانند سل شباهت پیدا می‌کند.
دکتر به احتمال زیاد یک یا چند مورد از آزمایشات زیر را انجام خواهد داد:
آزمون تصویربرداری: اشعه ایکس و یا توموگرافی کامپیوتری (CT) اسکن از روی قفسه‌سینه معمولاً می‌تواند توده‌های قارچی (آسپرژیلوما) و همچنین نشانه‌های بارز آسپرژیلوزیس ریوی آلرژیک و تهاجمی را آشکار کند.
آزمون ترشح تنفسی (خلط): در این آزمایش، نمونه‌ای از خلط را با ماده رنگی مخصوصی آغشته می‌شود تا حضور رشته‌های آسپرژیلوس مشخص گردد. نمونه سپس در محیط کشتی گذاشته می‌شود که قارچ را پرورش می‌دهد و به تایید تشخیص بیماری کمک می‌کند.
آزمون بافت و خون: آزمایشهای پوست، خلط و خون ممکن است برای تأیید آسپرژیلوزیس ریوی آلرژیک مفید باشند. برای تست پوستی، مقدار کمی از آنتی‌ژن آسپرژیلوس به پوست ساعد تزریق می‌شود. اگر خون‌تان پادتن قارچ را داشته باشد، برآمدگی سفت و قرمزی در محل تزریق ایجاد می‌شود. آزمایش خون برای بررسی سطوح بالای آنتی‌بادی‌های خاص می باشد که نشانگر پاسخ آلرژیک است.
بیوپسی: در برخی موارد، بررسی نمونه‌ای از بافت ریه‌ها و یا سینوسها در زیر میکروسکوپ شاید برای تایید تشخیص آسپرژیلوزیس مهاجم لازم باشد.
عفونت ریه و آسپرژیلوس
درمان
شیوه درمان آسپرژیلوزیس به نوع بیماری بستگی دارد. درمانهای احتمالی عبارتند از:
مشاهده: آسپرژیلوزما های ساده و منفرد اغلب نیازی به درمان ندارد و داروها معمولاً برای التیام این توده‌های قارچی موثر نیستند. در عوض، آسپرژیلوزماهایی که هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند، به سادگی از طریق تصویربرداری اشعه ایکس از روی قفسه‌سینه نظارت می‌شود. اگر بیماری پیشرفت کند، داروهای ضد قارچ تجویز خواهند شد.
کورتیکواستروییدهای خوراکی: هدف در درمان آسپرژیلوزیس ریوی آلرژیک، جلوگیری از وخامت آسم و یا فیبروز کیستیک کنونی است. بهترین راه برای این کار مصرف کورتیکواسترویید خوراکی است. داروهای ضد قارچ به‌تنهایی برای آسپرژیلوزیس ریوی آلرژیک مفید نیست، اما ممکن است در ترکیب با کورتیکواستروئیدها به کاهش دوز استروئیدها و بهبود عملکرد ریه کمک کند.
داروهای ضدقارچ: این داروها در واقع شیوه درمان استاندارد برای آسپرژیلوزیس ریوی مهاجم به شمار می‌روند. از لحاظ تاریخی، داروی انتخابی آمفوتریسین B بوده است، اما داروی جدیدتری بنام وریکونازول (Vfend) در حال حاضر ترجیح داده می‌شود، زیرا به نظر می‌رسد موثرتر باشد و شاید عوارض جانبی کمتری داشته باشد.
با این حال، همه ضدقارچ‌ها باعث مشکلات جدی از جمله آسیب کلیه و کبد می‌شوند، و اغلب با داروهای مصرفی افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف تداخل پیدا می‌کنند.
جراحی: از آنجا که داروهای ضدقارچی به خوبی در آسپرژیلوما ها نفوذ نمی‌کنند، عمل جراحی برای برداشتن توده قارچی زمانی نخستین انتخاب درمانی خواهد بود که خونریزی در توده ریه‌ها رخ دهد. اما چنین عمل جراحی بسیار خطرناک است و دکتر در عوض شاید آمبولیزاسیون را پیشنهاد دهد.
در این روش، رادیولوژیست یک کاتتر کوچک را به شریانی می‌بندد که خون را به حفره‌های حاوی توپ قارچ می‌رساند و ماده‌ای تزریق می‌کند که شریان را مسدود می‌کند. هر چند این روش می‌تواند خونریزی شدید را متوقف کند، اما از عود آن جلوگیری نمی‌کند، بنابراین به طور کلی شیوه درمان موقت محسوب می‌شود.
جلوگیری از حضور آسپرژیلوس در طبیعت تقریبا غیرممکن است، اما اگر پیوند عضو داشته‌اید و یا در حال شیمی‌درمانی هستید، سعی کنید از بارزترین منابع قارچ دور بمانید، مانند مکانهای ساختمان‌سازی، شمع کمپوست و غلات انبارشده. اگر سیستم ایمنی ضعیف داشته باشید، دکتر ممکن است برای جلوگیری از برخورد با عوامل عفونی موجود در هوا توصیه کند که ماسک صورت بپوشید.
