رعشه اساسی درواقع یک اختلال دستگاه عصبی است که باعث لرزش ریتمیک یا آهنگین بدن می‌شود. رعشه اساسی می‌تواند بر هر قسمتی از بدن تاثیر بگذارد، اما لرزش اغلب در دستان رخ می‌دهد؛ به ویژه هنگامی که سعی می‌کنید کارهای ساده مانند نوشیدن از لیوان، گره‌زدن بند کفش‌ها، و یا نوشتن را انجام دهید. رعشه اساسی همچنین می‌تواند بر سر، صدا، دستها و پاها تاثیر بگذارد.
اگرچه رعشه اساسی معمولا وضعیت خطرناکی محسوب نمیشود، به مرور زمان وخیم‌تر و شدیدتر می‌شود. عامل رعشه هیچ بیماری دیگری نیست، هر چند گاهی با بیماری پارکینسون اشتباه گرفته می‌شود.
نشانه‌ها و علائم لرزش اساسی:
- به‌تدریج شروع می‌شود
- همگام با حرکت بدتر می‌شود
- معمولا اول در دستها بروز می‌کند و یک یا هر دو را تحت تاثیر قرار می‌دهد
- می‌تواند شامل تکان “بله، بله” و یا “نه، نه” باشد، یعنی حرکت بالا-پایین یا چپ-راست سر
ممکن است در اثر استرس عاطفی، خستگی، کافئین ، دماهای خیلی بالا یا پایین تشدید شود
لرزش اساسی در مقایسه با بیماری پارکینسون
بسیاری از مردم رعشه را به بیماری پارکینسون نسبت می‌دهند، اما این دو ناراحتی بالینی تفاوت‌های عمده‌ای باهم دارند:
- زمان‌بندی رعشه‌ها. رعشه اساسی دستها معمولا هنگامی رخ می‌دهد که از دستان‌تان استفاده می‌کنید. لرزش ناشی از بیماری پارکینسون زمانی برجسته میشوند که دستان‌تان برروی پهلو و یا روی پاهایتان استراحت می‌کند.
- ناراحتی‌های مرتبط. گرچه بیماری پارکینسون به وضعیت خمیده بدن، حرکت کُند و قدم‌های لرزان نسبت داده می‌شود، رعشه‌های اساسی منجر به سایر مشکلات سلامتی نمی‌شوند. با این حال، افراد مبتلا به رعشه گاهی ممکن است سایر نشانه‌ها و علائم عصبی مانند گام‌های ناپایدار هنگام پیاده‌روی (آتاکسی) را بروز دهند.
- قسمت‌هایی از بدن که تحت تاثیر قرار می‌گیرند. رعشه اساسی بیشتر به دستها، صدا و سر مربوط می شود. لرزش در بیماری پارکینسون معمولا از دستها شروع می‌شود و شاید بر پاها، چانه و سایر قسمت‌های بدن تاثیر بگذارد.
حدود نیمی از موارد رعشه اساسی به نظر می‌رسد ناشی از نوعی جهش ژنتیکی باشد. به این شکل از لرزش اصطلاحاً «رعشه خویشاوندی» می‌گویند. هنوز روشن نیست که چه عاملی باعث رعشه اساسی در افراد بدون جهش ژنتیکی می‌شود، هر چند تحقیقات نشان داده که تغییرات در نواحی خاصی از مغز به بروز رعشه کمک می‌کند.
عوامل خطر شناخته‌شده برای رعشه اساسی عبارتند از:
- جهش ژنتیکی. گوناگونی وراثتی رعشه اساسی (رعشه خویشاوندی) یک اختلال اتوزوم غالب است. برای انتقال این ناراحتی به نسل بعد فقط کافیست یکی از والدین دارای ژنی معیوب باشد.
اگر پدر یا مادری با نوعی جهش ژنتیکی برای رعشه اساسی داشته باشید، از احتمال ۵۰ درصدی ابتلا به این اختلال برخوردار هستید.
- سن. رعشه اساسی در هر سنی رخ می‌دهد، اما در افراد ۴۰ ساله و بالاتر شایع‌تر است.
اگر رعشه ها شدیدتر شود، انجام کارهای زیر شاید دشوار شود:
- نگه داشتن لیوان یا فنجان بدون ریختن
- خوردن غذا به طور عادی
- آرایش کردن و یا تراشیدن ریش صورت
- حرف‌زدن، در صورتی که تارهای صوتی یا زبان تحت تاثیر قرار گرفته باشد
- نوشتن خوانا با دست‌خط همیشگی
به احتمال زیاد اول با پزشک خانوادگی درباره علائم بیماری صحبت خواهید کرد و شاید برای ارزیابی بیشتر به یک متخصص مغز و اعصاب ارجاع داده شوید.
از آنجایی که ملاقات‌های پزشکی کوتاه هستند و چون اغلب حرف‌های زیادی برای گفتن وجود دارد، بهتر است قبل از دیدار پزشک آمادگی کسب کنید. در اینجا برخی اطلاعات مفید ارائه می‌شود تا آمادگی لازم را کسب کنید و بدانید چه انتظاراتی باید از پزشک داشته باشید.
چه کارهایی می‌توانید انجام دهید
- پیش از تعیین وقت، حواستان به هر گونه محدودیت موجود باشد. زمانی که با پزشک قرار ملاقات می‌گذارید، لازم است بپرسید آیا کاری هست که باید از قبل انجام دهید.
- علائمی که بروز می‌دهید یادداشت کنید، از جمله هر گونه نشانه بیماری ظاهراً نامربوط به هدف مراجعه به پزشک.
- اطلاعات شخصی کلیدی را فهرست کنید، از جمله هر گونه استرس عمده و یا تغییرات اخیر در زندگی.
- تمام داروها را فهرست کنید، شامل ویتامین‌ها یا مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید.
- در صورت امکان یکی از اعضای خانواده یا دوستان را همراه‌تان ببرید. کسی که همراهی‌تان می‌کند شاید چیزی را به یاد بیاورد که شما نشنیده‌اید و یا فراموش کرده‌اید.
- سوالاتی که باید از پزشک بپرسید یادداشت کنید، از جمله اینکه چه آزمایش‌هایی باید انجام دهید و چه شیوه‌های درمانی وجود دارد.
زمان ملاقات با پزشک بسیار محدود است، بنابراین تهیه فهرستی از سوالات باعث می‌شود به بهترین نحو از زمان جلسه بهره‌مند شوید. در مورد رعشه اساسی، برخی از سوالات اساسی برای پرسیدن از پزشک عبارتند از:
- محتمل‌ترین علت بروز این علائم در من چیست؟
- آیا علل احتمالی دیگری برای این علائم وجود دارد؟
- چه نوع آزمایشی نیاز دارم؟
- رعشه اساسی معمولا چطور پیشرفت می‌کند؟
- چه شیوه‌های درمانی موجود است و شما کدام را پیشنهاد می‌کنید؟
- من ناراحتی‌های بهداشتی دیگری دارم. چطور می‌توانم این ناراحتی‌ها را باهم به بهترین نحو مدیریت کنم؟
- آیا محدودیت‌هایی وجود دارد که باید رعایت کنم؟
- آیا کتابچه راهنما یا مطالب چاپی وجود دارد که بتوانم با خودم به خانه ببرم؟ چه وب‌سایت‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
برای تشخیص رعشه اساسی، هیچ تست خاصی وجود ندارد. اطمینان از تشخیص پزشکی اغلب شامل ردِ احتمال تاثیر بیماری‌های دیگر بر بروز علائم می شود. برای این کار، پزشک شاید آزمایش‌های زیر را توصیه نماید:
معاینه عصبی
در معاینه عصبی، پزشک به بررسی عملکرد دستگاه عصبی می‌پردازد، برای مثال موارد زیر را چک می‌کند:
- رفلکس‌های تاندون
- قدرت و میزان کشیدگی عضلانی
- توانایی درک حواس خاص
- وضعیت ایستادن و هماهنگی اندام‌های بدن
- طرز راه رفتن
تست‌های آزمایشگاهی
خون و ادرار برای شناسایی چندین عامل آزمایش میشوند:
- بیماری تیروئید
- مشکلات سوخت‌و‌سازی (متابولیک)
- عوارض جانبی دارو
- میزان الکل
- میزان مواد شیمیایی که احتمالاً موجب رعشه اساسی شده
آزمایش‌های عملکرد
به منظور ارزیابی رعشه، پزشک شاید بخواهد کارهای زیر را انجام دهید:
- از یک لیوان بنوشید
- دست‌هایتان را به دو طرف باز کنید و نگه دارید
- چند جمله بنویسید
- یک خط مارپیچی بکشید
در صورتی که علائم بیماری بسیار خفیف باشد، برخی از افراد مبتلا به رعشه اساسی نیازی به درمان ندارند. اما اگر رعشه اساسی در انجام فعالیت‌های روزانه یا شغلی اختلالی ایجاد کرده باشد، شاید بخواهید در مورد گزینه‌های درمان با پزشک صحبت کنید.
داروها
- مسدودکنندههای بتا. این دارو به طور معمول برای درمان فشار خون بالا مصرف می‌شود. برای نمونه، پروپرانولول (ایندرال) به تسکین لرزش‌ها در برخی از افراد کمک می‌کند. سایر مسدودکنندههای بتا که مصرف می‌شود شامل آتنولول (تنورمین)، متوپرولول (لوپرسور)، نادولول و سوتالول (بتاپِیس) می‌باشند.
اگر مبتلا به آسم یا مشکلات قلبی خاص باشد، مسدودکنندههای بتا شاید گزینه مناسبی نباشند. عوارض جانبی احتمالی شامل خستگی، احساس سبکی سر یا مشکلات قلبی میباشد.
- داروهای ضدتشنج. داروهای صرع، مانند پریمیدون (میزولین)، ممکن است در افرادی که به مسدودکنندههای بتا پاسخ نمی‌دهند موثر باشد. سایر داروهایی که تجویز میشوند عبارتند از گاباپنتین (نورونتین) و توپیرامات. عوارض جانبی عبارتند از خواب آلودگی و تهوع که معمولا پس از مدت کوتاهی برطرف میشوند.
- آرام‌بخش‌ها. پزشکان شاید برای درمان افرادی که رعشهی آنها در اثر تنش و اضطراب وخیم‌تر می‌شود، داروهایی مانند آلپرازولام (زاناکس) و کلونازپام (توپاماکس) را تجویز کنند. عوارض جانبی می‌تواند خستگی و یا سستی خفیف باشد. این داروها باید با احتیاط مصرف شوند؛ زیرا کم‌کم به عادت تبدیل میشوند.
- تزریق‌های اونابوتولینوم‌توکسین[۱] (بوتاکس). تزریق بوتاکس ممکن است در درمان بعضی از انواع رعشه، به خصوص لرزش صدا و سر بسیار مفید باشد. تزریق بوتاکس همچنین می‌تواند لرزش‌ها را هر دفعه تا سه ماه بهبود بخشد.
با این حال، اگر بوتاکس برای درمان لرزش دستها مصرف می‌شود، شاید موجب ضعف در انگشتان دست شود. اگر برای درمان لرزش صدا مصرف می‌شود نیز شاید صدا را خشن و و بلع را دشوار کند.
درمان
پزشکان ممکن است پیشنهاد دهند در درمان جسمانی یا شغلی شرکت کنید. درمانگران جسمانی برای بهبود قدرت عضلانی، کنترل و هماهنگی بدن به شما تمرین‌های ورزشی آموزش می‌دهند.
درمانگران شغلی به شما کمک می‌کنند که با زندگی همراه با لرزش و رعشه سازگار شوید. ممکن است درمانگرها برای کاهش اثر لرزش در فعالیت‌های روزانه دستگاه‌های تطبیقی (adaptive devices) را پیشنهاد دهند، از جمله:
- استفاده از لیوان‌ها و ظروف آشپزخانه سنگین‌تر
- وزنه‌های مچ دست
- ابزارهای پهن‌تر و سنگین‌تر برای نوشتن مانند قلم درشت
جراحی
عمل جراحیِ تحریک عمیق مغزی، گزینه‌ای مناسب برای افرادی است که رعشه به‌شدت بدن آنها را ناتوان کرده و هیچ پاسخی به دارودرمانی نمی‌دهد.
در تحریک عمیق مغزی، پزشکان یک لوله پروب الکتریکی طولانی و نازک به داخل تالاموس می‌فرستند. تالاموس بخشی از مغز است که باعث لرزش‌ها می‌شود. سیمی از لوله پروب از روی پوست‌تان به دستگاهی شبیه ضربان‌ساز[۲] کشیده می‌شود که از قبل در قفسه سینه‌تان کاشته شده است. این دستگاه چندین پالس الکتریکی بدون درد ارسال می‌کند تا پیام‌های خروجی از تالاموس را که باعث رعشه می‌شود، مختل کند.
عوارض جانبی جراحی شامل مشکلات مهار حرکتی یا گفتاری، مشکلات تعادل، سردرد و ضعف میباشد. با این حال، تحریک عمیق مغز برای رعشه‌های اساسی شدید بسیار موثر است. عوارض جانبی نادر هستند و اغلب پس از مدتی یا با تعدیل دستگاه رفع میشوند.
اقدامات زیر به کاهش یا تسکین رعشه‌ها کمک می‌کند:
- از مصرف کافئین اجتناب کنید. از مصرف کافئین و سایر محرک‌ها پرهیز کنید
- به مقدار کم و بااحتیاط الکل مصرف کنید و یا اصلاً مصرف نکنید. برخی افراد متوجه میشوند که رعشه‌ها پس از نوشیدن الکل بهتر می‌شود، اما مشروب به هیچ وجه راه‌حل خوبی نیست. رعشه‌ها معمولاً به محض اینکه اثرات الکل محو شود دوباره وخیم میشوند. بنابراین به مقادیر بیشتری از الکل در نهایت نیاز می‌شود که کم‌کم به الکلیسم مزمن (اعتیاد به الکل) منجر خواهد شد.
- یادتان باشد استراحت کنید. استرس و اضطراب معمولا باعث وخامت رعشه‌ها میشوند، در حالی که آرامش باعث بهبود می‌شود. اگرچه نمی‌توانید تمام استرس را از زندگی دور کنید، ولی حداقل می‌توانید واکنش خود را نسبت به موقعیت‌های تنش‌زا با بهره‌گیری از فنون تمدد اعصاب مانند ماساژ یا مراقبه تغییر دهید.
- سبک زندگی را دگرگون کنید. از دستی که کمتر دچار لرزش می‌شود بیشتر استفاده کنید. راه‌هایی پیدا کنید تا برای نوشتن از دست مبتلا به لرزش استفاده نکنید، مانند بهره‌گیری از بانکداری آنلاین و کارت‌های عابربانک به جای نوشتن چک. سعی کنید از شماره‌گیری صوتی در تلفن همراه و نرم‌افزار تشخیص گفتار بر روی کامپیوتر استفاده کنید. درمانگران ممکن است پیشنهادات دیگری برای سازگاری با رعشه اساسی در زندگی روزانه ارائه دهند.
[۱] OnabotulinumtoxinA
[۲] neurostimulator
