فلج عصب صورت موجبات ضعف ناگهانی عضلات صورت را فراهم می کند، بطوری که نیمی از صورت دچار افتادگی ظاهری می‌شود. لبخند، یک طرفه به نظر می‌رسد و چشم همان سمت در برابر بسته شدن مقاومت می‌کند.
فلج عصب صورت همچنین موسوم به فلج بل (سه قلو) در هر سنی رخ می‌دهد. علت دقیق آن مشخص نیست، اما اعتقاد بر این است که از تورم و التهاب عصبی ریشه می‌گیرد که عضلات یک طرف صورت را کنترل می‌کند. این بیماری ممکن است در پی واکنش به عفونت ویروسی رخ دهد.
این فلج در اکثر افراد، موقتی است. علائم معمولا ظرف چند هفته شروع به بهبودی می‌کنند و تقریباً در عرض شش ماه بطور کامل بهبود می‌یابند. در موارد خفیف، علائم به طور معمول ظرف یک ماه ناپدید می‌شوند. تعداد کمی از افراد همچنان تا آخر عمر درگیر علائم فلج بل باقی می‌مانند. فلج بل به ندرت عود می‌کند.
علائم و نشانه‌های فلج عصب صورت به طور ناگهانی بروز می‌کند و شامل موارد زیر می‌شود:
- هجوم سریع ضعف‌های خفیف تا فلج کامل در یک طرف صورت در عرض چند ساعت تا چند روز
- افتادگی صورت و مشکل در تکان دادن عضلات صورت
- سرازیر شدن آب دهان
- درد اطراف فک و یا پشت گوش در سمتی که مبتلا شده
- افزایش حساسیت به صدا در سمت مبتلا شده
- سردرد
- کاهش در توانایی چشیدن طعم‌ها
- تغییرات در میزان اشک و بزاق ترشحی
در موارد نادر، فلج بل می‌تواند اعصاب هر دو طرف صورت را تحت تاثیر قرار دهد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
چنانچه با هرگونه فلج روبرو هستید، حتماً درخواست کمک فوری پزشکی کنید، چون امکان دارد دچار سکته شده باشید. البته بل فلج موجب سکته نمی‌شود.
چنانچه با ضعف صورت یا افتادگی روبرو هستید، برای تعیین علت زمینه‌ای و شدت بیماری به پزشک مراجعه کنید.
اگرچه علت دقیق فلج عصب صورت هنوز مشخص نیست، ولی ویروس‌های مرتبط با این فلج شامل عوامل ویروسی زیر می‌شود:
- زخم‌های سرد و تب‌خال تناسلی (هرپس سیمپلکس)
- آبله‌مرغان و زونا (هرپس زوستر)
- مونونوکلئوز (ابشتاین بار)[۱]
- عفونت‌های سیتومگالوویروس
- بیماری‌های تنفسی (ویروس آدنو)
- سرخک آلمانی (سرخچه)
- اوریون (ویروس اوریون)
- آنفولانزا (آنفلوانزا نوع ب)
- بیماری دست و پا و دهان[۲]
در فلج سه قلو، عصبی که عضلات صورت را کنترل می‌کند و از یک دالان باریک استخوانی در مسیرش به سمت صورت عبور می‌کند، ملتهب و متورم می‌شود که معمولا به نوعی عفونت ویروسی ربط دارد. علاوه بر عضلات صورت، این عصب بر اشک، بزاق، حس چشایی و استخوانی کوچک در وسط گوش تاثیر می‌گذارد.
فلج عصب صورت اغلب در افرادی رخ می‌دهد که:
- باردار هستند، به خصوص در سه ماهه سوم، و یا زنانی که در هفته اول پس از زایمان قرار دارند
- عفونت تنفسی فوقانی دارند
- مبتلا به دیابت هستند
همچنین در موارد بسیار نادر، برخی افرادی که دچار حملات مکرر فلج بل می‌شوند، سابقه‌ای خانوادگی از این حملات مکرر دارند. در این گونه موارد، ممکن است یک زمینه ژنتیکی نسبت به فلج بل وجود داشته باشد.
روند بهبود در موارد شدیدی که باعث فلج کامل می‌شود بایکدیگر متفاوت است. عوارض بیماری عبارتند از:
- آسیب غیر‌قابل‌برگشت به عصب صورت
- رشد مجدد فیبرهای عصبی در جهت نادرست به انقباض غیرارادی ماهیچه‌های خاص هنگام تلاش برای حرکت دادن بقیه ماهیچه‌ها منجر می‌شود که اصطلاحاً به آن سینکینِسیس می‌گویند. برای مثال، وقتی لبخند می‌زنید چشم‌تان بسته می‌شود.
- کوری جزئی یا کامل چشمی که به خاطر خشکی بیش از حد و خارش قرنیه (پوشش محافظ روشنی چشم) بسته نمی‌شود.
به احتمال زیاد ابتدا به پزشک عمومی مراجعه خواهید کرد. با این حال، در برخی موارد هنگامی که برای وقت ملاقات تماس می‌گیرید، فوراً به یک متخصص مغز و اعصاب معرفی می‌شوید.
بهتر است برای قرار ملاقات آمادگی کسب کنید. در اینجا برخی از اطلاعات لازم برای ملاقات پزشک فهرست می‌شود.
چه کارهایی میتوانید انجام دهید
- هر گونه علائمی که حس می‌کنید یادداشت کنید. مطمئن شوید که هیچ کدام از موارد ظاهراً نامربوط به هدف مراجعه به پزشک را از قلم نینداخته‌اید.
- اطلاعات شخصی کلیدی را فهرست کنید، از جمله هر گونه استرس عمده و یا تغییرات اخیر زندگی.
- فهرستی از تمام داروهای درمانی تهیه کنید، از جمله مقدار دوز هر دارویی که مصرف می‌کنید. فراموش نکنید باید هر ویتامین یا مکملی که مصرف می‌کنید نیز بنویسید.
در همین فاصله زمانی چه کارهایی میتوانید انجام دهید
هیچ تست اختصاصی برای فلج عصب صورت وجود ندارد. پزشک به صورت‌تان نگاه خواهد کرد و از شما خواهد خواست عضلات صورت خود را همراه با بستن چشمها، بالا بردن ابروها، نشان‌دادن دندان‌ها، اخم‌کردن و غیره حرکت دهید.
شرایط دیگر مانند سکته، عفونت، لایم و تومور نیز می‌تواند باعث ضعف عضلانی صورت مشابه فلج بل شود. تست‌هایی که ممکن است پزشک توصیه کند عبارتند از:
- الکترومیوگرافی (برق‌نگاری ماهیچه‌ها) (EMG) این تست می‌تواند وجود آسیب عصبی و شدت آن را تایید کند. الکترومیوگرافی به اندازه‌گیری فعالیت الکتریکی عضله در پاسخ به تحریک، ماهیت و سرعت انتقال تکانه‌های عصبی‌الکتریکی در امتداد یک عصب می‌پردازد.
- اسکن‌های تصویربرداری. تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) و یا توموگرافی کامپیوتری (سی‌تی‌اسکن) ممکن است در مواردی برای رد کردن سایر ریشه‌های احتمالی فشار وارده بر عصب صورت مانند تومور یا شکستگی جمجمه استفاده شود.
اغلب افراد مبتلا به این نوع فلج با یا بدون درمان کاملا بهبود می‌یابند. هیچ شیوه درمانی ثابت و مناسب برای انواع فلج عصب صورت وجود ندارد، اما پزشک ممکن است برای کمک به سرعت بهبودی، داروهای خاص یا درمان جسمانی تجویز کند. جراحی به‌ندرت گزینه‌ای برای درمان فلج بل بوده است.
داروهای رایج برای درمان فلج بل عبارتند از:
- کورتیکواستروئیدها مانند پردنیزولون، عوامل ضدالتهابی قدرتمندی هستند. اگر بتوانند تورم عصب صورت را کاهش دهند، راحت‌تر درون دالان استخوانی محاطی جای خواهد گرفت. کورتیکواستروئیدها موقعی بهترین عملکرد را خواهند داشت که در طول چند روز اولیه ی بروز نشانه‌های بیماری، فعال شوند.
- داروهای ضد ویروسی. نقش ضدویروس‌ها هنوز اثبات‌نشده باقی مانده است. داروهای ضدویروس به تنهایی در مقایسه با دارونماها هیچ فایده درمانی نشان نداده‌اند. داروهای ضدویروس افزوده به استروئیدها نیز چندان مفید نخواهند بود. با این حال، والترکس گاهی در ترکیب با پردنیزون برای افراد مبتلا به فلج شدید صورت تجویز می‌شود.
ورزش‌درمانی
امکان کوچک و کوتاه شدن ماهیچه های فلج شده وجود دارد که این امر منجر به انقباض‌های دائمی می‌شود. برای کمک به جلوگیری از این وضعیت، درمانگر به شما آموزش می‌دهد چگونه عضلات صورت خود را ماساژ و تمرین دهید.
جراحی
در گذشته، جراحیِ رفع فشار[۳] برای کاهش فشار بر روی عصب صورت از طریق گشودن مسیر استخوانی که عصب از آن عبور می‌کند انجام می‌شد. امروزه، جراحی رفع فشار توصیه نمی‌شود. آسیب عصب صورت و از دست دادن شنوایی دائمی از جمله خطرات احتمالی مرتبط با این نوع عمل جراحی به شمار می‌روند.
در موارد نادر، جراحی پلاستیک ممکن است برای رفع مشکلات ماندگار عصب صورت توصیه شود.
درمان در منزل و مدیریت درد شامل موارد زیر می‌شود:
- حفاظت از چشمی که نمی‌توانید ببندید. استفاده از قطره‌های روان‌کننده چشم در طول روز و پماد چشم در شب به مرطوب ماندن چشم کمک خواهد کرد. گذاشتن عینک دودی در طول روز و چشم‌بند طبی در شب از چشم در برابر ضربه یا خراشیدگی محافظت خواهد کرد. از انگشت خود برای بستن چشم چندین بار در طول روز استفاده کنید.
- تهیه مسکّن‌های غیرتجویزی. آسپیرین، ایبوپروفن (آدویل، موترین IBو غیره) یا استامینوفن (تیلنول و غیره)
- بهره‌گیری از گرمای مرطوب. قرار دادن یک لیف حمام خیس با آب گرم بر روی صورت چندین بار در طول روز به تسکین درد کمک خواهد کرد.
- انجام تمرینات فیزیوتراپی. ماساژ و تمرین دادن صورت با توجه به توصیه‌های فیزیوتراپ می‌تواند به راحت‌تر و شل شدن عضلات صورت کمک کند.
گرچه شواهد علمی کمی برای حمایت از کاربرد طب جایگزین در مورد افراد مبتلا به فلج بل وجود دارد، اما برخی از بیماران از شیوه‌های زیر بهره‌مند می‌شوند:
- تکنیک‌های تمدد اعصاب (ریلکسیشن). دستیابی به آرامش با بهره‌گیری از روش‌هایی مانند مدیتیشن و یوگا ممکن است تنش عضلانی و درد مزمن را کاهش دهد.
- طب سوزنی. با قرار دادن سوزن‌های نازک درون نقطه‌ای خاص در پوست، به تحریک اعصاب و عضلاتی کمک می‌شود که تاحدودی درد را تسکین می‌‌دهند.
- تمرین بازخورد زیستی. با یادگیری چگونگی مهار بدن از طریق افکار میتوانید کنترل بهتری بر عضلات صورت داشته باشید.
- ویتامین‌درمانی. مصرف ویتامین‌های B-12 و B-6 و روی به رشد عصب کمک می‌کند.
[۱] •Mononucleosis (Epstein-Barr)
[۲] coxsackievirus
[۳] decompression surgery
