اغلب افراد هر از گاهی دچار سردرد می‌شوند. اما اگر شما بیشتر روزها سردرد دارید شاید با نوعی از سردرد روبرو هستید که به سردرد مزمن روزانه معروف است.

ماهیت پی‌در‌پی سردرد مزمن باعث شده که این بیماری به کلافه کننده ترین سردردها تبدیل شود. درمان اولیه تهاجمی و مدیریت متداوم و بلند‌مدت شاید درد را کاهش داده و توالی رخداد آنها را کمتر کند.

طبق تعریف، سردرد مزمن روزانه، باید حداقل سه ماه و هر ماه به مدت ۱۵ روز یا بیشتر رخ دهد. در ضمن برای اینکه سردرد مزمن روزانه بدرستی تشخیص داده شود، نباید ناشی از سایر ناراحتی‌های بالینی باشد.

سردردهای مزمن روزانه با توجه به طول مدت آنها طبقه‌بندی می‌شوند (بیشتر از چهار ساعت یا کمتر از چهار ساعت). سردرد طولانی‌مدت رایج‌تر است و در اینجا مورد بررسی قرار می‌گیرد. این نوع سردرد به چهار نوع تقسیم می‌شود:

• میگرن مزمن
• سردرد مزمن تنشی
• سردرد روزانه مداوم و تازه رخ داده
• زنجیره تک‌سویه (همیکرانیا)

میگرن مزمن

این نوع سردرد از میگرن اپیزودیک بوجود می‌آید. برای اینکه مبتلا به میگرن مزمن تشخیص داده شوید باید تا ۳ ماه حداقل ۱۵ روز در ماه سردرد (میگرن، نوع تنشی و یا هر دو) داشته باشید، بعلاوه، باید به مدت سه ماه، و هر ماه هشت روز یا بیشتر علائم زیر را تجربه کنید.

سردرد باید حداقل دو مورد از ویژگی‌های زیر را داشته باشد:

• فقط در یک طرف سر تأثیر بگذارد
• باعث احساس تپش و زق‌زق شود
• باعث درد متوسط تا شدید شود
• با انجام فعالیت جسمانی عادی تشدید شود

همچنین باعث حداقل یکی از موارد زیر شود:

• تهوع، استفراغ یا هر دو
• حساسیت به نور و صدا

در غیر اینصورت، اگر سردرد نسبت به داروهای تریپتان یا داروهای ارگوت برای پیشگیری از این نشانه‌ها واکنش نشان دهد (به مدت حداقل سه ماه، هر ماه به مدت هشت روز یا بیشتر) بازهم میگرن مزمن تشخیص داده می‌شود.

سردرد نوع تنشی مزمن

این سردردها ناشی از سردردهای از نوع تنشی اپیزودیک است و شاید چند ساعت طول بکشد یا دائمی باشد.

این نوع سردردها حداقل دو مورد از ویژگی‌های زیر را دارد:

• درد در هر دو طرف سر
• درد خفیف تا متوسط
• دردی که انگار می‌فشارد یا می‌چلاند، اما هیچ ضربانی وجود ندارد
• با فعالیت جستمانی عادی تشدید نمی‌شود

همچنین باعث تنها یکی از موارد زیر می‌شود:

• حساسیت به نور یا صدا
• تهوع (خیلی خفیف)

سردرد روزانه مداوم و تازه

این نوع سردرد در عرض چند روز پس از لحظه اولی که دچار سردرد می‌شوید دائمی خواهد شد.

سردرد‌های روزانه مداوم و تازه حداقل دو مورد از ویژگی‌های زیر را دارند:

• درد در هر دو طرف سر
• دردی که انگار می‌فشارد یا می‌چلاند، اما هیچ ضربانی وجود ندارد
• درد خفیف تا متوسط
• با فعالیت جسمانی عادی تشدید نمی‌شود

همچنین باعث تنها یکی از موارد زیر می‌شود:

• حساسیت به نور یا صدا
• تهوع (خیلی خفیف)

زنجیره تک‌سویه (همیکرانیا کانتینوا)

این نوع سردرد باعث درد فقط در یک طرف سر می‌شود که بین دو طرف تغییر نمی‌کند. همچنین:

• روزانه و مستمر هستند و هیچ دوره بدون دردی وجود ندارد
• باعث درد در حد متوسط می‌شوند اما با ضربه‌های ناگهانی و شدید درد
• به مُسکن ایندومتاسین (Indocin) پاسخ می‌دهد
• گاهی ممکن است شدید شود و علائم مشابه میگرن را بروز دهد

بعلاوه، سردرد زنجیره تک‌سویه باعث حداقل یکی از موارد زیر می‌شود:

• پارگی و یا سرخی چشم در سمتی که مبتلا شده
• احتقان بینی یا آبریزش بینی
• افتادگی پلک و یا انقباض مردمک

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

سردرد گذرا رایج است. اما نکته مهم اینجاست که سردردها را جدی بگیرید. در موارد زیر با پزشک مشورت کنید:

• معمولا دو یا چند بار در هفته سردرد می‌گیرید.
• هر روز یا تقریبا هر روز برای سردرد مسکن مصرف می‌کنید.
• برای تسکین سردرد، بیشتر از دوز توصیه شده در نسخه‌های غیرپزشکی داروخانه نیاز دارید.
• الگوی سردرد تغییر می‌کند.
• سردرد روبه‌وخامت است.

اگر سردرد دارای ویژگی‌های زیر بود به دنبال مراقبت‌های فوری پزشکی باشید:

• ناگهانی و شدید
• همراه با تب، سفتی گردن، گیجی، تشنج، دوبینی، ضعف، بی‌حسی یا مشکل در گفتار
• به دنبال ضربه‌ای به سر شروع شده باشد
• درد با وجود استراحت و مصرف دارو بدتر می‌شود

علل بسیاری از سردرد های مزمن روزانه بدرستی شناخته نشده است. شکل واقعی سردردهای مزمن روزانه هیچ علت زمینه‌ای آشکاری ندارد. برخی از عوامل احتمالی عبارتند از:

• به‌تازگی به پیام‌های درد پاسخ شدیدتری می‌دهید.
• بخشی از مغز که پیام‌های درد را سرکوب می‌کند دچار نارسایی شده است.

سایر سردردهای مکرر ممکن است به خاطر بیماری‌های زمینه‌ای مختلفی باشد، از جمله:

• التهاب یا مشکلات دیگر در رگ‌های خونی درون و پیرامون مغز، از جمله سکته مغزی
• عفونت، مانند مننژیت
• فشار داخل جمجمه که یا بیش از حد بالا یا خیلی پایین باشد
• تومور مغزی
• آسیب مغزی تروماتیک (ضربه‌ای)

بسیاری از افرادی که سردرد‌های مکرر دارند در واقع با اثر جهش بازگشتی مصرف بیش از حد داروی ضددرد روبرو هستند. اگر بیش از سه روز در هفته (یا نه روز در ماه) در حال مصرف داروهای ضد درد (حتی مسکن‌های غیرتجویزی) باشید در خطر ابتلا به سردرد مکرر و بازگشتی قرار دارید.

عوامل مختلفی به بروز سردرد مکرر نسبت داده می‌شود، از جمله:

• اضطراب
• افسردگی
• اختلالات خواب
• چاقی مفرط
• خروپف
• مصرف بیش از اندازه کافئین
• مصرف بیش از اندازه داروهای ضددرد
• قرارگیری منظم در حالت‌های بدنی که بر سر و یا گردن فشار وارد می‌کند

اگر سردرد مزمن روزانه دارید، همچنین به احتمال بیشتری دچار افسردگی، اضطراب، اختلالات خواب، و سایر مشکلات روانی و جسمی خواهید شد.

به احتمال زیاد در ابتدا به پزشک خانوادگی و یا پزشک عمومی مراجعه خواهید کرد. با این حال، در برخی موارد هنگامی که برای وقت ملاقات تماس می‌گیرید به یک متخصص سردرد معرفی می‌شوید.

از آنجایی که ملاقات‌های پزشکی بسیار کوتاه‌اند و چون اغلب زمینه‌های زیادی برای تعریف وجود دارد، شاید بهتر باشد برای قرار ملاقات به‌خوبی آماده شوید. در اینجا اطلاعات مفیدی درباره آماده‌سازی برای قرار ملاقات و انتظاراتی که باید داشته باشید ارائه می‌شود:

چه کارهایی می‌توانید انجام دهید

• حواستان به هر گونه محدودیت‌های پیش از تعیین وقت باشد. زمانی که با پزشک قرار ملاقات می‌گذارید، لازم است بپرسید آیا کاری هست که باید از قبل انجام دهید، مانند محدود کردن رژیم غذایی.
• درباره سردردتان گزارشی تهیه کنید، که باید شامل زمان رویداد هر سردرد، مدتی که طول کشید، شدتی که داشت، کاری که بلافاصله قبل از سردرد شروع کرده بودید، و هر نکته قابل‌توجه دیگری در مورد سردرد باشد.
• علائمی که بروز می‌دهید یادداشت کنید، از جمله هر گونه نشانه بیماری ظاهراً نامربوط به هدف مراجعه به پزشک.
• اطلاعات شخصی کلیدی را فهرست کنید، از جمله هر گونه استرس عمده و یا تغییرات اخیر زندگی.
• تمام داروها را فهرست کنید، شامل ویتامین‌ها یا مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید.
• در صورت امکان یکی از اعضای خانواده یا دوستان را همراه‌تان ببرید. کسی که همراهی‌تان می‌کند شاید چیزی را به یاد بیاورد که شما نشنیده‌اید و یا فراموش کرده‌اید.
• سوالاتی که باید از پزشک بپرسید یادداشت کنید.

زمان ملاقات پزشک بسیار محدود است، بنابراین فهرستی از سوالات مفیدی تهیه کنید که به بازدهی بالای این جلسه کمک خواهد کرد.

چه انتطاراتی باید از پزشک داشته باشید

پزشک به احتمال زیاد تعدادی سوال از شما می‌پرسد. آمادگی برای پاسخگویی می‌تواند آنقدر زمان ذخیره کند تا برای بررسی موضوع‌های مورد نظر شما زمان بیشتری باقی بماند. پزشک شاید سوال‌های زیر را بپرسد:

• برای اولین بار چه زمانی تجربه سردرد آغاز شد؟
• آیا سردرد مداوم است یا گاه به ‌بیگاه؟
• سردردتان چقدر شدید است؟
• آیا کارهایی وجود دارد که به نظر می رسد سردرد را بهتر می‌کند، چه کارهایی؟
• آیا کارهایی وجود دارد که به نظر می رسد سردرد را بدتر می‌کند، چه کارهایی؟

قبل از دیدن پزشک، اقدام‌هایی خاصی وجود دارد که به بهبود سردرد کمک می‌کند:

• از انجام فعالیت‌هایی که می‌دانید سردرد را بدتر می‌کند پرهیز نمایید.
• داروهای غیرتجویزی ضددرد و مسکن امتحان کنید؛ مانند ناپروکسن (آلوه) و ایبوپروفن (آدویل، موترین و غیره). البته بیش از سه بار در هفته مصرف نکنید، چون ممکن است سردرد را بدتر کند.

پزشک احتمالا به دنبال نشانه‌هایی از بیماری، عفونت و یا مشکلات عصبی یک معاینه جسمانی انجام خواهد داد. اگر علت سردرد همچنان نامشخص بماند، برای شناسایی هر گونه بیماری‌ زمینه‌ای به آزمایش خون یا ادرار نیاز خواهید داشت. گاهی مطالعات تصویربرداری مانند توموگرافی کامپیوتری (سی‌تی‌اسکن) یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) توصیه می شود. الکتروسفالوگرام (EEG) نیز می‌تواند به تشخیص تومورهای مغزی، جراحت یا التهاب کمک کند.

درمان هر گونه بیماری یا ناراحتی زمینه‌ای اغلب سردردهای مکرر را متوقف می‌کند. هنگامی که هیچ بیماری یا ناراحتی زمینه‌ای وجود ندارد، درمان برروی جلوگیری از شروع درد تمرکز خواهد کرد.

راهکارهای پیشگیری خاص بسته به نوع سردرد و اینکه آیا مصرف بیش از حد دارو منجر به بروز سردرد شده بایکدیگر متفاوت‌اند. اگر بیش از سه روز در هفته داروهای ضددرد مصرف می‌کنید، اولین گام در فرایند درمان شاید ترک مصرف باشد. وقتی برای شروع درمان پیشگیرانه آماده شوید، پزشک چندین توصیه خواهد کرد:

• داروهای ضد‌افسردگی. داروهای ضد‌افسردگی سه حلقه‌ای – مانند نورتریپتیلین (پاملور، آونتیل هیدروکلراید) –برای درمان سردرد مزمن مصرف می‌شوند. این داروها همچنین به درمان افسردگی، اضطراب و آشفتگی خواب که اغلب با سردرد مزمن روزانه همراه می‌شود کمک خواهند کرد. سایر داروهای ضدافسردگی مانند مهار‌کننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) فلوکستین (پروزاک، سارافم) نیز ممکن است برای درمان افسردگی و اضطراب مفید باشند.
• مسدود‌کننده‌های بتا (بتا بلاکرها). این داروها معمولا برای درمان فشار خون بالا استفاده می‌شود و همچنین عامل اصلی برای جلوگیری از میگرن اپیزودیک به شمار می‌روند. برخی از مسدودکننده‌های بتا شامل آتنولول (تنورمین)، متوپرولول (لوپرسور، تروپول-XL) و پروپرانولول (ایندرال، اینوپران XL) می‌باشد. مسدودکننده‌های بتا گاهی در ترکیب با داروهای ضدافسردگی تجویز می‌شوند، چون این ترکیب گاهی موثرتر از یکی از داروها به‌تنهایی است.
• داروهای ضدتشنج. برخی از داروهای ضدتشنج به نظر می‌رسد از میگرن جلوگیری می‌کنند. این داروها همچنین برای پیشگیری از سردرد مزمن روزانه مصرف می‌شوند. گزینه‌های احتمالی شامل گاباپنتین (نیورونتین، گرالیس)، توپیرامات و والپروئکس سدیم (والپوریک) خواهد بود.
• داروهای غیراستروئیدی (NSAID). داروهای تجویزی ضد‌التهابی غیراستروئیدی – مانند ناپروکسن (آناپروکس، ناپروسین، ناپرلان) – شاید مفید باشند، به خصوص اگر در حال کنار گذاشتن داروهای مسکن دیگری باشید. همچنین ممکن است برای زمان‌هایی که سردرد شدید‌تر است به صورت دوره‌ای مصرف شوند.
• سم بوتولینوم. تزریق سم بوتولیسم نوع A (بوتاکس) برای تسکین درد در برخی افراد انجام می‌شود؛ به‌خصوص گزینه مناسبی برای افرادی است که مصرف روزانه داروها را به‌خوبی تحمل نمی‌کنند.

متاسفانه، برخی سردردهای مزمن روزانه در برابر تمام داروها مقاوم باقی می‌مانند.

برای بسیاری از افراد، طب مکمل یا جایگزین به‌خوبی باعث تسکین سردرد می‌شود. البته بسیار مهم است که مراقب باشید، چون همه روش‌های درمانی جایگزین یا تکمیلی برای درمان سردرد از لحاظ علمی مورد بررسی قرار نگرفته‌اند و برروی بقیه هم باید تحقیقات بیشتری صورت بگیرد.

• طب سوزنی. در این روش باستانی، سوزن‌هایی به نازکی تار مو درون نواحی مختلف پوست در نقاط مشخص فرو برده می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که طب سوزنی به کاهش تعداد و شدت سردرد مزمن کمک می‌کند.
• بازخورد زیستی. بازخورد زیستی یا بیوفیدبک ممکن است در درمان سردرد مفید باشد. در بیوفیدبک، یاد می‌گیرید چگونه با افزایش آگاهی درباره پاسخ‌های بدنی خاص مانند تنش عضلانی، ضربان قلب و درجه حرارت پوست و تغییر آنها، سردرد را مهار کنید.
• مدیتیشن. تمرین مدیتیشن یا مراقبه به حفظ آرامش جسمی و ذهنی کمک می‌کند. این شیوه می‌تواند وضعیت عمیقا آرامی فراهم کند که در آن تنفس کُند می‌شود و عضلات رها می‌گردند تا به مدیریت درد و کاهش استرس کمک کنند.
• ماساژ. ماساژ می‌تواند از استرس بکاهد، درد را از بین ببرد و آرامش به ارمغان بیاورد. اگرچه ارزش این شیوه درمانی برای سردرد مشخص نشده، ولی ماساژ به خصوص زمانی موثر است که دچار عضلات سفت و گرفته در پشت گردن و شانه‌ها شده‌اید.
• گیاهان، ویتامین‌ها و مواد معدنی. شواهد علمی وجود دارد که گیاهان داروهایی مانند گل‌مینا و باتربور[۱] از بروز میگرن جلوگیری می‌کند و یا از شدت آنها می‌کاهد. مصرف دوز بالایی از ریبوفلاوین (ویتامین B-2) نیز با اصلاح کمبودهای خفیف در سلول‌های مغز از بروز میگرن پیشگیری کند. مکمل کوآنزیم Q10 ممکن است در برخی از افراد مفید باشد. همچنین مکمل‌های سولفات منیزیم خوراکی شاید دفعات سردرد را در برخی افراد کاهش دهد، هر چند نتیجه مطالعات باهم اتفاق نظر ندارند. از پزشک بپرسید آیا این درمان برای شما مناسب است یا نه. اگر باردار هستید به هیچ وجه ریبوفلاوین (ویتامین B-2)، داروهای گل مینا و باتربور مصرف نکنید.
• تحریک الکتریکی عصب اکسیپیتال (استخوانی پشت جمجمه). یک الکترود کوچک با شارژ باطری از طریق عمل جراحی در نزدیکی عصب اکسیپیتال که در پایه گردن قرار دارد گذاشته می‌شود. الکترود چندین پالس انرژی مداوم به عصب می فرستد تا درد را تسکین دهد. این رویکرد هنوز در سطح تحقیقاتی قرار دارد و تاکنون بعضی نتایج مطلوبی نشان داده اما درمان استانداردی محسوب نمی‌شود.

اگر قصد دارید طب مکمل و جایگزین را امتحان کنید، در مورد خطرات و مزایای آن با پزشک مشورت کنید.

سردرد مزمن روزانه می‌تواند در شغلتان اختلال ایجاد کند، روابط بین‌فردی و کیفیت زندگی را خراب کند. اما در هر حال می‌توانید با این چالش روبرو شوید.

• بر خود کنترل داشته باشید. با خودتان عهد ببندید که زندگی کامل و رضایت‌بخشی درست خواهید کرد. با همکاری پزشک، برنامه درمانی تدوین کنید که مناسب وضعیت‌تان باشد. به‌خوبی از خودتان مراقبت کنید. کارهایی انجام دهید که روحیه مثبت بدهد. برای بودن با عزیزان‌تان و حتی خودتان هر روز وقت بگذارید.
• به دنبال تفاهم باشید. از دوستان و عزیزان‌تان انتظار نداشته باشید به طور غریزی بدانند چه چیزهایی برای حالتان مناسب است. هر آنچه نیاز دارید بخواهید، چه زمانی برای تنها ماندن باشد یا توجه کمتر به سردرد.
• درباره گروه‌های حمایتی پرس‌و‌جو کنید. صحبت با افراد دیگری که تجربه سردرد وحشتناک داشته‌اند شاید برایتان مفید باشد. سعی کنید یک گروه حمایتی در منطقه خود پیدا کنید تا بیاموزید افراد دیگر چگونه با سردرد و ناراحتی خود مقابله می‌کنند.
• مشاوره. یک مشاور یا درمانگر می‌تواند تا حد زیادی حمایت مورد نیاز را فراهم کند و همینطور به مدیریت استرس کمک کند. درمانگر همچنین به شما یاری می‌دهد تا اثرات روانی سردرد را درک کنید.

مراقبت خوب از خودتان می‌تواند به جلوگیری از بروز سردرد مزمن روزانه کمک کند.

• از رویارویی با محرک‌های سردرد پرهیز کنید. اگر مطمئن نیستید چه عاملی باعث سردرد می‌شود، تمام موارد احتمالی را در دفتری یادداشت کنید. جزئیات هر سردرد را اضافه کنید. چه زمانی شروع شد؟ آن موقع مشغول چه کاری بودید؟ آن روز چه غذایی خوردید؟ شب قبل چطور خوابیدید؟ چه میزان استرس داشتید؟ سردرد چه مدتی طول کشید؟ چه اقدام‌هایی باعث تسکین درد می‌شد؟ در نهایت، کم‌کم شاهد الگویی خواهید بود که برمبنای آن بتوان گام‌هایی برای جلوگیری از سردرد در آینده برداشت.
• از مصرف بیش از حد دارو اجتناب کنید. استفاده از داروهای سردرد، شامل نسخه‌های غیرتجویزی، بیش از دو بار در هفته می‌تواند شدت و دفعات سردرد را افزایش دهد. اگر بیش از حد در حال مصرف دارو هستید، بهتر است با پزشک در مورد بهترین شیوه ترک تدریجی دارو صحبت کنید چون اگر به طور نادرست انجام شود، عوارض جانبی جدی دربرخواهد داشت.
• به اندازه کافی بخوابید. هر فرد بالغ معمولی به هفت تا هشت ساعت خواب شبانه نیاز دارد. بهتر است در زمان‌های منظم به تختخواب بروید و به‌موقع بیدار شوید.
• وعده‌های غذایی را جا نگذارید. روزتان را با صبحانه‌ای سالم شروع کنید. ناهار و شام را هر روز در زمان‌های ثابتی بخورید. از هر گونه مواد غذایی یا نوشیدنی حاوی کافئین که ظاهراً باعث سردرد می‌شود پرهیز کنید.
• به طور منظم ورزش کنید. فعالیت بدنی هوازی منظم به بهبود سلامتی جسمی و روانی کمک خواهد کرد. ورزش همچنین استرس را کاهش می‌دهد. با اجازه پزشک، فعالیت‌هایی انجام‌ دهید که لذت می‌برید؛ مانند پیاده‌روی، شنا یا دوچرخه‌سواری. برای جلوگیری از آسیب‌دیدگی، تمرینات را به آرامی شروع کنید.
• از استرس بکاهید. استرس یکی از محرک‌های شایع برای سردرد مزمن به شمار می‌رود. نظم و انضباط داشته باشید. برنامه زمانی‌تان را ساده کنید. از پیش برنامه‌ریزی کنید. مثبت‌اندیش بمانید. بیشتر سردردهای ناشی از استرس زمانی تمام می‌شوند که دوره استرس بگذرد.
• آرامش داشته باشید. تمرین‌های یوگا، مدیتیشن و آرامش‌بخش را امتحان کنید. برای کاهش سرعت به اندازه کافی وقت بگذارید. به موسیقی گوش دهید، کتاب بخوانید و حمام گرم بروید.
• مصرف کافئین را کم کنید. گرچه برخی از داروهای سردرد حاوی کافئینی هستند که برای کاهش درد مفید است اما گاهی نیز سردرد را تشدید می‌کند. بنابراین سعی کنید مصرف کافئین را به حداقل برساند یا حتی از رژیم غذایی حذف کنید.

[۱] butterbur