اعتیاد به مواد مخدر، همچنین معروف به اختلال مصرف مواد، نوعی وابستگی به داروها یا مواد مخدر قانونی و غیرقانونی است. به خاطر داشته باشید که الکل و نیکوتین موادی قانونی هستند، اما دارو نیز محسوب می‌شوند.
هنگامی که معتاد می‌شوید، دیگر نمی‌توانید مصرف مواد مخدر را مهار کنید و علیرغم زیانی که به همراه دارد همچنان به مواد مخدر ادامه می‌دهید. اعتیاد به مواد مخدر موجب ولع شدید نسبت به مصرف دارو میشود. شاید دلتان بخواهد ترک کنید، اما اکثر افراد متوجه می‌شوند که به تنهایی قادر به چنین کاری نیستند.
اعتیاد به مواد مخدر می‌تواند، عواقب جدی و بلند‌مدتی از جمله مشکلات سلامت جسمی و روانی، روابط بین‌فردی، اشتغال و قانونی داشته باشد.
برای غلبه بر اعتیاد به مواد مخدر و شروع زندگی بدون اعتیاد به یاری پزشک، خانواده، دوستان، گروههای حمایت و یا برنامه درمانی سازمان‌یافته نیاز خواهید داشت.
اعتیاد به مواد مخدر اغلب با مصرف امتحانی مواد در موقعیت‌های اجتماعی آغاز میشود. برخی داروها ریسک بالاتری دارند و سریع‌تر از بقیه موجب وابستگی می‌شوند.
با گذشت زمان، به دوزهای بیشتری از مواد مخدر نیاز پیدا می‌کنید. به زودی شاید فقط برای احساس خوبش به مواد مخدر نیاز داشته باشید. با افزایش مصرف مواد مخدر، کم‌کم متوجه می‌شوید که زندگی بدون آنها بسیار دشوار شده است. تلاش‌هایتان برای کنار گذاشتن شاید باعث هوس شدیدتر شود و از لحاظ جسمی مریض‌تان کند (علائم ترک).
برخی علائم اعتیاد به مواد مخدر و یا رفتارهای مربوط عبارتند از:
- احساس ضرورت برای مصرف مواد مخدر به طور منظم که می‌تواند روزانه و یا حتی چند بار در روز باشد
- داشتن میل شدید به مصرف مواد مخدر
- با گذشت زمان، نیاز به مقدار بیشتری از مواد مخدر برای رسیدن به همان اثر
- اطمینان حاصل کردن از اینکه همیشه موجودی مواد مخدر در اختیار دارید
- پول خرج کردن برای مواد مخدر، حتی زمانی که به‌سختی از عهده‌اش برمی‌آیید
- عدم تعهد به مسئولیت‌های شغلی و یا فاصله گرفتن از فعالیت‌های اجتماعی یا تفریحی به خاطر مصرف مواد مخدر
- انجام کارهایی مثل سرقت برای گیر آوردن مواد مخدر که به طور معمول انجام نمی‌دادید
- رانندگی یا انجام سایر فعالیت‌های مخاطره‌آمیز در زمانی که تحت تاثیر موارد مخدر هستید
- صرف کردن وقت و انرژی بیشتر و بیشتر برای گیر آوردن و مصرف مواد مخدر
- شکست در تلاش‌های شخصی برای کنار گذاشتن مصرف مواد مخدر
- رویارویی با علائم ترک هنگامی که سعی دارید مصرف مواد مخدر را کنار بگذارید
شناخت سوءمصرف مواد مخدر در اعضای خانواده
گاهی تشخیص دمدمی‌مزاجی یا تشویش عادی دوران نوجوانی از علائم مصرف مواد مخدر بسیار سخت میشود. نشانه‌های احتمالی که نوجوان‌تان و یا سایر اعضای خانواده در حال مصرف مواد مخدر است، عبارتند از:
- مشکلاتی در مدرسه یا محل کار – غیبت مرتب در مدرسه یا محل کار، بی‌علاقگی ناگهانی نسبت به فعالیت‌های مدرسه یا محل کار، یا اُفت نمره‌های امتحانی در کلاس و یا عملکرد شغلی
- مسائل مربوط به سلامت جسمانی – کمبود انرژی و انگیزه
- بی‌خیالی در مورد ظاهر – عدم علاقه به لباس‌های تمیز، آرایش و پیرایش چهره
- تغییرات در رفتار – تلاش‌های مضاعف برای جلوگیری از ورود اعضای خانواده به اتاق شخصی و یا مخفیکاری در مورد جاهایی که با دوستان می‌رود. همچنین تغییرات چشمگیر در رفتار و روابط با خانواده و دوستان
- پول خرج کردن – درخواست‌های ناگهانی برای پول بدون توضیح منطقی. یا اینکه یک‌دفعه متوجه می‌شوید مقداری پول گم شده و یا اشیایی در خانه ناپدید شده، که نشان می‌دهد شاید برای تأمین مواد مخدر فروخته شده باشند.
شناخت علائم مصرف و یا مسمومیت ناشی از مواد مخدر
علائم و نشانه‌های مصرف و یا مسمومیت مواد مخدر در موارد مختلف یکسان نیست، بلکه به نوع مواد مخدر مصرفی بستگی دارد. در زیر به چند نمونه اشاره میشود.
ماری‌جوانا، حشیش و سایر موادی که از صمغ گیاه شاهدانه (کانابیس) بدست می‌آید
حشیش بصورت سیگار، خوردن و استنشاق شکل بخار ماده مخدر مصرف میشود. شاهدانه (کانابیس) اغلب پیش و یا همراه با مواد دیگر، مانند الکل یا سایر مواد مخدر استفاده میشود، و اغلب نخستین ماده مخدری است که شخص امتحان می‌کند.
علائم و نشانه‌های مصرف‌کننده شامل موارد زیر میشود:
- احساس سرمستی و سرخوشی مفرط یا اصطلاحاً «نشئگی»
- تیزشدن حس بینایی، شنوایی و چشایی
- افزایش فشار خون و ضربان قلب
- قرمزی چشم
- خشکی دهان
- کاهش هماهنگی اندام‌ها
- مشکل در تمرکز و یا به‌خاطرسپاری
- افزایش اشتها
- واکنش‌پذیری کُند
- تفکر پارانویایی (هذیان)
مصرف درازمدت (مزمن) مواد اغلب به موارد زیر نسبت داده میشود:
- کاهش تیزهوشی ذهنی
- عملکرد ضعیف در مدرسه و یا محل کار
- کاهش تعداد دوستان و علائق
کانابینوئیدهای مصنوعی (شبه‌شاهدانه‌ها) و کاتینون‌های جایگزین
دو گروه از مواد مخدر مصنوعی – کانابینوئیدهای مصنوعی و کاتینون‌های جایگزین – در بیشتر کشورها غیرقانونی هستند. اثرات این نوع مواد مخدر بسیار خطرناک و غیرقابل‌پیش‌بینی میشود، چون هیچ کنترل کیفی در تولید وجود ندارد و برخی از عناصر تشکیل‌دهنده چندان شناخته‌شده نیستند.
به کانابینوئیدهای مصنوعی یا شبه‌شاهدانه‌ها همچنین اصطلاحاً “K2” و یا “ادویه” می‌گویند که روی علف خشک افشانده و بعد بصورت سیگار کشیده میشود، ولی به شکل چای گیاهی نیز آماده میشود. با وجود ادعاهای تولیدکنندگان، این مواد در حقیقت ترکیبات شیمیایی هستند نه محصولات “طبیعی” یا بی‌ضرر. این داروها همان «نشئگی» را ایجاد می‌کنند که به اثر ماری‌جوانا شباهت دارد، به همین خاطر بسیار محبوب شده‌اند ولی به همان اندازه جایگزینی خطرناک محسوب می‌شوند.
علائم و نشانه‌های مصرف‌کنندگان مواد شامل موارد زیر میشود:
- احساس سرمستی و سرخوشی مفرط یا اصطلاحاً «نشئگی»
- خلق و خوی پرنشاط
- آرامش
- دگرگونی در احساس بینایی، شنوایی و چشایی
- اضطراب یا بی‌قراری شدید
- پارانویا
- توهم
- افزایش ضربان قلب و فشار خون
- استفراغ
- سردرگمی
کاتینون‌های جایگزین، همچنین معروف به “نمک حمام” در حقیقت مواد روانگردانی شبیه به آمفتامین مانند اکستازی (MDMA) و کوکائین می‌باشند. این محصولات علیرغم نامی که دارند، محصولات شوینده مثل نمک فرنگی اصل (سولفات دومنیزی) نیستند. کاتینون‌های جایگزین را می‌توان خورد، استنشاق یا تزریق کرد و بسیار اعتیادآور هستند. این داروها موجب مسمومیت شدید می‌شوند و در نهایت اثرات خطرناک بر سلامتی و یا حتی مرگبار می‌گذارند.
علائم و نشانه‌های مصرف‌کنندگان شامل موارد زیر میشود:
- سرخوشی مفرط
- افزایش میزان معاشرت
- افزایش انرژی و اضطراب هیجانی
- افزایش میل جنسی
- افزایش ضربان قلب و فشار خون
- درد قفسه سینه
- پارانویا
- حملات هراس
- توهم
- هذیان
- رفتار خشونت‌آمیز یا روان‌پریشانه
باربیتورات‌ها و بنزودیازپین‌ها [۱]
باربیتورات‌ها و بنزودیازپین‌ها دو ماده دژم‌کننده دستگاه عصبی مرکزی به شمار می‌روند که اغلب در جستجو برای رسیدن به احساس آرامش و یا آرزوی فراموشی یا “حذف مطلق” افکار یا عواطف استرس‌زا مورد مصرف یا سوءمصرف قرار می‌گیرند.
فنوباربیتال، آموباربیتال (آمیتال) و سکوباربیتال (سکونال‌سدیم) چند نمونه از باربیتورات‌ها هستند. نمونه‌هایی از بنزودیازپین شامل آرام‌بخش‌ها مانند دیازپام (والیوم)، آلپرازولام (زاناکس، نیراوام)، لورازپام (آتیوان)، کلونازپام (کلونوپین) و کلرودیازپوکساید (لیبریوم) می باشند.
علائم و نشانه‌های مصرف‌کنندگان شامل موارد زیر میشود:
- خواب‌آلودگی
- گفتار ناشمرده
- عدم هماهنگی اندام‌ها
- سرخوشی مفرط یا احساس اغراق‌آمیز شادمانی
- مشکلات تمرکز یا تفکر
- مشکلات حافظه
- حرکات غیرارادی چشم (نیستاگموس)
- ناتوانی در مهار احساسات
- تنفس کُند و کاهش فشار خون
- سرگیجه
- افسردگی
شیشه، کوکائین و سایر محرک‌ها
محرک‌ها عبارتند از آمفتامین، شیشه (متامفتامین)، کوکائین و متیل‌فنیدات (ریتالین) که همگی اغلب در جستجو برای رسیدن به حالت «نشئگی» یا تقویت انرژی یا بهبود عملکرد شغلی یا تحصیلی و یا کاهش وزن و مهار اشتها مورد مصرف یا سوءمصرف قرار می‌گیرند.
علائم و نشانه‌های مصرف‌کنندگان شامل موارد زیر میشود:
- احساس نشاط فرواران و اعتمادبه‌نفس بیش از حد
- افزایش هوشیاری
- افزایش انرژی و بی‌قراری
- تغییرات رفتاری و پرخاشگری
- سخنرانی تند و یا درهم‌و‌برهم
- اتساع مردمک
- توهم و خیالپردازی
- زودرنجی و تغییرات خلقی
- تغییرات در ضربان قلب و فشار خون
- تهوع یا استفراغ همراه با از دست دادن وزن
- قضاوت ناصحیح
- گرفتگی بینی و صدمه به غشاء مخاطی بینی (در صورت دمیدن دارو از سوراخ‌های بینی)
- بی‌خوابی
- پارانویا
- افسردگی به خاطر محوشدگی اثر دارو
مواد مخدر کلوپی
مواد مخدر کلوپی معمولا در مهمانی‌های شبانه، کلوپ‌ها و کنسرت‌ها مصرف می‌شوند. مثالها عبارتند از اکستازی یا مولی (MDMA)، اسید گاما-هیدروکسی‌بوتیریک (GHB)، فلونیترازپام (لورازپام، یا روفی) و کتامین. این داروها همگی در یک طبقه‌بندی قرار نمی‌گیرند، بلکه از لحاظ برخی اثرات و خطرات از جمله اثرات مضر درازمدت به یکدیگر شباهت دارند.
از آنجایی که GHB و لورازپام موجب آرام‌بخشی، شُل‌شدگی عضلات، سردرگمی و از دست دادن حافظه می‌شوند، به عنوان انگیزه ی بروز سوء‌رفتار جنسی و یا تجاوز جنسی مدنظر قرار می گیرند.
علائم و نشانه‌های مصرف مواد مخدر کلوپی شامل موارد زیر میشود:
- توهم
- پارانویا
- اتساع مردمک
- لرز و تعریق
- تکان‌های لرزشی غیرارادی (رعشه)
- تغییرات رفتاری
- گرفتگی عضلانی و دندان‌سایی
- کاهش در مهار احساسات
- تشدید یا تغییر در دید، درک صداها و طعم‌ها
- کاهش هماهنگی اندام‌ها
- قضاوت ضعیف
- مشکلات حافظه یا از دست دادن حافظه
- کاهش میزان هشیاری
- افزایش یا کاهش ضربان قلب و فشار خون
توهم زاها
مصرف توهم‌زاها بسته به نوع مواد مخدر می‌تواند علائم و نشانه‌های مختلفی ایجاد کند. شایع‌ترین توهم‌زاها عبارتند از اسید دى اتیلامید لیزرژیک (LSD) و فن‌سیکلیدین (PCP).
مصرف LSD موجب بروز علائم زیر میشود:
- توهم
- کاهش محسوس در میزان ادراک واقعیت؛ برای مثال، تفسیر پیام‌های ورودی از یک حواس به حواس دیگر، مانند شنیدن رنگ‌ها
- رفتار تکانشی
- تغییرات سریع در عواطف
- تغییرات ذهنی دائمی در میزان ادراک
- ضربان قلب سریع و فشار خون بالا
- لرزش رعشه‌وار
- سفر ذهنی به خاطرات گذشته (فلش‌بک)، تجربه دوباره توهم‌های قبلی حتی پس از سالها
مصرف PCP موجب بروز علائم زیر میشود:
- احساس وجود جدا از بدن و محیط پیرامون
- توهم
- مشکلات هماهنگی و حرکتی اندام‌ها
- رفتار پرخاشگرانه و احتمالا خشونت‌آمیز
- حرکات غیرارادی چشم
- عدم احساس درد
- افزایش فشار خون و ضربان قلب
- مشکلات تفکر و حافظه
- مشکلات زبانی (گفتار)
- قضاوت مختل
- عدم تحمل سروصدای بلند
- گاهی تشنج یا کما
مواد استنشاقی
علائم و نشانه‌های مصرف مواد استنشاقی یا فروبردنی‌ها بسته به نوع ماده متغیر است. برخی از موادی که معمولاً بصورت استنشاقی مصرف می‌شوند عبارتند از چسب مایع، رقیق‌کننده رنگ، لاک غلط‌گیر، جوهر خودکار روان‌نویس، بنزین، مایعات شوینده و محصولات هواویزی خانگی (آئروسل). با توجه به ماهیت سمی این مواد، کسانی که استنشاق می‌کنند شاید دچار آسیب مغزی شوند.
علائم و نشانه‌های مصرف شامل موارد زیر میشود:
- در اختیار گرفتن یک ماده استنشاقی بدون توضیح منطقی
- سرخوشی و یا مسمومیت مختصر
- کاهش توانایی در مهار احساسات
- سرگیجه
- تهوع یا استفراغ
- حرکات غیرارادی چشم
- چهره‌ای مست با لکنت زبان، حرکات کُند و هماهنگی ضعیف اندام‌ها
- تپش نامنظم قلب
- لرزش رعشه‌وار
- به همراه داشتن همیشگی بوی مواد استنشاقی
- خارشی پوستی (راش) در اطراف بینی و دهان
مسکن‌های مخدر
شبه‌تریاک‌ها[۲] مواد مخدری محسوب می‌شوند که به شکل داروهای ضددرد یا مسکن بصورت طبیعی از دانه‌های خشخاش یا بصورت مصنوعی تولید می‌شوند. این طبقه از داروها برای نمونه شامل هروئین، مورفین، کدئین، متادون و اکسی‌کدون می‌شوند. برخی افرادی که در طی دوره زمانی طولانی از شبه‌تریاک‌ها مصرف کرده‌اند، به تجویز پزشکی برای جایگزینی مصرف با داروهای موقت یا طولانی‌مدت نیاز دارند.
علائم و نشانه‌های مصرف و وابستگی به مسکن‌های مخدر شامل موارد زیر میشود:
- سرمستی یا احساس “نشئگی”
- کاهش احساس درد
- خواب‌آلودگی یا سستی
- گفتار ناشمرده
- مشکلات توجه و حافظه
- انقباض مردمک‌ها
- عدم آگاهی و یا بی‌توجهی نسبت به اطرافیان و اشیاء
- مشکلات هماهنگی اندام‌ها
- افسردگی
- سردرگمی
- پوست مرطوب و عرقی
- یبوست
- آبریزش بینی یا زخم بینی (در صورت دمیدن دارو از سوراخ‌های بینی)
- رد سوزن‌ها (در صورت تزریق مواد مخدر)
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر مهار مصرف مواد را از دست داده‌اید و یا به مشکل خورده‌اید، از دیگران کمک بگیرید. هر چه زودتر به دنبال کمک باشید، شانس‌تان برای بهبودی طولانی‌مدت بیشتر میشود. با پزشک اولیه خود و یا ارائه‌دهنده خدمات سلامت روان، مانند پزشک متخصص در طب اعتیاد و یا روانپزشکی اعتیاد و یا مشاور الکل و مواد مخدر صحبت کنید.
در موارد زیر، با پزشک وقت ملاقات بگذارید:
- نمی‌توانید مصرف مواد را ترک کنید
- مصرف مواد به رفتار ناامن مانند به‌اشتراک‌گذاری سوزن تزریق و یا رابطه جنسی بدون‌حفاظت منجر شده است،
- فکر می‌کنید پس از قطع مصرف مواد، دچار علائم ترک شوید
اگر آماده نیستید سراغ پزشک بروید، خطوط تلفن امدادرسانی و یا خطوط تماس رایگان می‌توانند برای یادگیری درباره شیوه‌های درمانی مفید باشند. می‌توانید شماره این خطوط را در دفترچه تلفن و یا برروی اینترنت پیدا کنید.
چنانچه شما یا کسی که می‌شناسید گرفتار مواد مخدر شده‌اید، در شرایط زیر درخواست کمک فوری کنید:
- اوردوز شده‌اید (مقادیر بیش از اندازه مواد مصرف کرده‌اید)
- تغییراتی در میزان هوشیاری نشان می‌دهید
- مشکل تنفسی دارید
- دچار تشنج ناگهانی می‌شوید
- علائم حمله قلبی مانند درد یا فشار در قفسه سینه بروز می‌دهید
- هر نوع واکنش جسمی یا روانی دردسرساز نسبت به مصرف مواد مخدر
اجرای مداخله
افرادی که از اعتیاد رنج می‌برند معمولا مشکل‌شان را انکار می‌کنند و تمایلی به درمان ندارند. مداخله می‌تواند فرصتی سازمان‌یافته برای دوست عزیزی فراهم کند تا زندگی‌اش را قبل از وخامت اوضاع تغییر دهد و همچنین به فرد انگیزه دهد به دنبال یاری‌رسانی به دیگران باشد.
مداخله باید به‌دقت برنامه‌ریزی شود، شاید توسط اعضای خانواده و دوستان به همراه مشورت با پزشک و یا شخصی حرفه‌ای مانند مشاور الکل و مواد مخدر انجام شود، و یا زیر نظر یک متخصص مداخله مدیریت گردد. این شیوه شامل خانواده و دوستان و گاهی همکاران، روحانیون یا دیگرانی میشود که به شخص گرفتار به اعتیاد اهمیت می‌دهند.
در طول مداخله، این افراد کنار هم جمع می‌شوند تا درباره عواقب ناشی از اعتیاد، گفتگویی مستقیم و از صمیم قلب با شخص داشته باشند و از وی بخواهند شیوه درمانی را بپذیرد.
مانند بسیاری از اختلالات روانی، عوامل متعددی ممکن است به اعتیاد و وابستگی به مواد مخدر منجر شود. عوامل اصلی عبارتند از:
- محیط زیست. عوامل محیطی، از جمله اعتقادات خانوادگی و نگرش‌ها و قرار گرفتن در معرض گروه همسالانی که فرد را به مصرف مواد مخدر تشویق می‌کنند، به نظر می‌رسد نقش مهمی در شروع مصرف مواد بازی می‌کنند.
- ژنتیک. وقتی شروع به مصرف نوعی ماده مخدر می‌کنید، روند اعتیاد شاید تحت‌تأثیر صفات ارثی (ژنتیکی) قرار بگیرد که باعث تاخیر و یا تسریع پیشرفت بیماری میشود.
تغییرات در مغز
اعتیاد جسمی به نظر زمانی رخ می‌دهد که مصرف مکرر مواد مخدر به نحوه دریافت حس لذت در مغز را تغییر می‌دهد. ماده اعتیادآور باعث تغییرات فیزیکی در برخی سلول‌های عصبی مغز (نورون) میشود. نورون‌ها از طریق مواد شیمیایی به نام انتقال‌دهنده‌های عصبی بایکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. این تغییرات مدت‌ها پس از ترک مصرف ماده مخدر باقی خواهد ماند.
افراد در هر سن، جنس و یا وضعیت اقتصادی امکان دارد به مواد مخدر معتاد شوند. با این حال، بعضی عوامل بر احتمال و سرعت پیشرفت اعتیاد تاثیر می‌گذارد:
- سابقه خانوادگی برای اعتیاد. اعتیاد به مواد مخدر در برخی خانواده‌ها شایع‌تر است و به احتمال زیاد شامل زمینه ژنتیکی میشود. اگر یکی از بستگان خونی‌تان، مانند پدر و مادر و یا خواهر و برادر، مشکل مصرف الکل یا مواد مخدر داشته باشند، شما نیز در معرض خطر بیشتری برای اعتیاد به مواد مخدر خواهید بود.
- مذکر بودن. مردان نسبت به زنان بیشتر احتمال دارند دچار مشکلات مواد مخدر شوند. با این حال، پیشرفت اختلالات اعتیاد، طبق شواهد علمی در زنان سریع‌تر است.
- ابتلا به یکی دیگر از اختلالات سلامت روان. اگر دچار اختلال سلامت روانی مانند افسردگی، نقص توجه/بیش فعالی (ADHD) و یا اختلال استرس پس از ضربه شده‌اید، به احتمال بیشتری به مواد مخدر وابستگی پیدا می‌کنید.
- فشار همسالان. فشار همسالان یک عامل قوی در شروع سوءمصرف مواد، به خصوص برای جوانان به شمار می‌رود.
- عدم دخالت خانواده. شرایط دشوار خانوادگی و یا فقدان پیوند عاطفی با پدر و مادر و یا خواهر و برادر باعث افزایش خطر اعتیاد می‌شوند. عدم نظارت والدین نیز به همان اندازه دخیل است.
- اضطراب، افسردگی و تنهایی. مصرف مواد مخدر می‌تواند به راهی برای مقابله با این احساسات روانی دردناک تبدیل شود و مشکلات را بدتر کند.
- مصرف ماده مخدر بسیار اعتیاد آور. برخی مواد، مانند محرک‌ها، کوکائین یا مسکن‌ها شاید سریع‌تر موجب اعتیاد شوند. با این حال، مصرف مواد مخدری که کمتر اعتیاد ایجاد می‌کنند – به اصطلاح “مواد مخدر سبک” – می‌تواند مسیری زمینه‌ساز برای مصرف مواد مخدر و اعتیاد باشد.
مصرف مواد مخدر می‌تواند اثرات قابل‌توجه و مخرب کوتاه‌مدت و بلند‌مدتی داشته باشد. مصرف بعضی از مواد به‌مراتب خطرناک‌تر است، به‌خصوص اگر را با دوز بالا و یا همراه با سایر مواد مخدر و الکل باشد. در اینجا به چند نمونه اشاره میشود.
- مت‌آمفتامین، مواد افیون‌دار و کوکائین بسیار اعتیاد آور هستند و باعث پیامدهای بهداشتی کوتاه‌مدت و بلند‌مدت متعددی از جمله رفتار روانی، تشنج یا مرگ به علت مصرف بیش از حد می‌شوند.
- GHB و لورازپام شاید اثر آرام‌بخشی، سردردگمی و از دست دادن حافظه داشته باشند. خوراندن برخی از این مواد به قربانی و بعد تجاوز جنسی[۳] بدون آنکه بداند یا رضایت داشته باشد بسیار آسان است، چون فرد قربانی پس از مصرف دیگر قادر نیست در برابر تماس ناخواسته مقاومت کند و حتی چنین رویدادی را به یاد بیاورد. این مواد در دوزهای بالا می‌توانند باعث تشنج، اغما و مرگ شوند. خطر هنگامی افزایش می‌یابد که این مواد همراه با الکل مصرف شوند.
- اکستازی یا مولی (MDMA) موجب از دست دادن آب بدن، عدم تعادل الکترولیت و عوارضی مثل تشنج میشود. مصرف درازمدت MDMA می‌تواند به مغز آسیب برساند.
- یکی از خطرات مواد مخدر کلوپی این است که اشکال مایع، قرص یا پودر موجود در خیابان‌ها اغلب حاوی مواد ناشناخته‌ای هستند که می‌تواند مضر باشد، از جمله سایر مواد مخدر یا داروهای شیمیایی که غیرقانونی تولید می‌شوند.
- با توجه به ماهیت سمّی مواد استنشاقی، افراد در معرض چنین محیط‌هایی با شدت‌های مختلفی دچار صدمه مغزی می‌شوند.
سایر عوارض در حال تغییر زندگی
وابستگی به مواد مخدر می تواند چندین عارضه خطرناک و مخرب داشته باشد، از جمله:
- ابتلا به بیماری‌های مسری. افرادی که به مواد مخدر معتاد هستند احتمالا” دچار بیماری عفونی مانند ایدز می‌شوند، چه از طریق رابطه جنسی ناامن یا از طریق به اشتراک گذاری سوزن تزریق.
- سایر مشکلات سلامتی. اعتیاد به مواد مخدر می‌تواند به طیف وسیعی از مشکلات روانی و جسمی کوتاه‌مدت و درازمدت منجر شود. بروز این مشکلات به نوع مواد مصرفی بستگی دارد.
- حوادث. اگر به مواد مخدر اعتیاد دارید، به احتمال بیشتری هنگام مستی یا خماری به رانندگی یا انجام فعالیت‌های خطرناک دیگر می‌پردازید.
- خودکشی. افرادی که به مواد مخدر معتاد هستند بیشتر از افراد عادی اقدام به خودکشی می‌کنند.
- مشکلات خانوادگی. تغییرات رفتاری ممکن است موجب نزاع زناشویی و خانوادگی و حتی زندان شود.
- مسائل کار. مصرف مواد مخدر و وابستگی، به کاهش عملکرد در محل کار، غیبت و در نهایت از دست دادن شغل منجر میشود.
- مشکلات در مدرسه. مصرف مواد مخدر برروی عملکرد تحصیلی و انگیزه پیشرفت در مدرسه تأثیر منفی می‌گذارد.
- مسائل حقوقی. مصرف‌کنندگان مواد مخدر معمولا با مسائل حقوقی درگیر هستند که علتش می‌تواند خرید و یا در اختیار داشتن مواد مخدر غیرقانونی، سرقت برای تأمین مواد مخدر، رانندگی در حالت مستی ناشی از مواد مخدر و الکل، یا اختلاف بر سر حضانت فرزند باشد.
- مشکلات مالی. ولخرجی برای تأمین مواد مخدر باعث میشود برای تأمین نیازها دیگر پول نداشته باشید، به بدهی بیافتید و رفتارهای غیر قانونی و یا غیراخلاقی بروز دهید.
بهتر است دیدگاه مستقل فردی را جویا شوید که به او اعتماد دارید و شما را به‌خوبی می‌شناسد. در ابتدا درباره مصرف مواد مخدر با پزشک صحبت کنید، و یا درخواست کنید به یک متخصص اعتیاد به مواد مخدر، مثل مشاور الکل و مواد مخدر دارای مجوز فعالیت یا روانپزشک/روانشناس ارجاع داده شوید. یکی از بستگان یا دوستان‌تان را همراه ببرید.
چه کارهایی می‌توانید انجام دهید
برای آمادگی قبل از ملاقات پزشکی:
- در مورد مصرف مواد مخدر صادق باشید. وقتی دچار سوءمصرف مواد مخدر شده باشید، شاید خیلی راحت میزان مصرف و وابستگی را بی‌اهمیت جلوه دهید و یا دست کم بگیرید. برای اینکه دقیق‌تر متوجه شوید چه نوع درمانی برایتان مفید است، با پزشک یا ارائه‌دهنده سلامت روان صادق باشید.
چه انتطاراتی باید از پزشک داشته باشید
تشخیص اعتیاد به مواد مخدر (همچنین معروف به اختلال مصرف مواد) به ارزیابی کامل و اغلب شامل ارزیابی توسط روانپزشک، روانشناس، یا مشاور سوء مصرف الکل و مواد مخدر نیاز دارد. آزمایش خون، ادرار یا سایر تست‌های آزمایشگاهی برای ارزیابی مصرف مواد مخدر کاربرد دارند، اما تست تشخیصی برای اعتیاد محسوب نمی‌شوند. این آزمایشات شاید برای نظارت بر درمان و بهبود انجام شوند.
برای تشخیص اختلال مصرف مواد، بیشتر متخصصان بهداشت روان از معیارهای موجود در «راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی» (DSM-5)، چاپ انجمن روانپزشکی آمریکا، برای تشخیص شرایط روانی استفاده می‌کنند. این کتابچه همچنین برای بازپرداخت هزینه درمان در شرکت‌های بیمه استفاده میشود.
معیارهای DSM-5 برای اختلال مصرف مواد شامل یک الگوی رفتار مصرف است که صرف نظر از نوع مواد مخدر، باعث مشکلات قابل‌توجه و پریشانی در فرد میشود.
اگر حداقل دو مورد از این مسائل زیر ظرف دوره‌ای ۱۲ماهه رخ بدهد، احتمالاً به اختلال مصرف مواد دچار شده‌اید:
- مواد مخدر را اغلب به مقداری زیادتر از حدی که تصمیم داشتید برای دوره‌ای طولانی‌تر مصرف می‌کنید
- دلتان می‌خواهد مصرف را کاهش دهید و یا ترک کنید، اما تاکنون موفق نشده‌اید
- زمان زیادی روی گیر آوردن مواد مخدر، مصرف و بهبودی بعد از اثراتش می‌گذارید
- میل شدیدی به مصرف موادی دارید که جلوی هر گونه افکار دیگر را می‌گیرد
- به خاطر مصرف مواد مخدر به تعهدات و مسئولیت‌هایتان پایبند نیستید
- حتی با اینکه می‌دانید مواد مخدر باعث مشکلاتی در زندگی شده، همچنان به مصرف ادامه می‌دهید
- به دلیل مصرف مواد مخدر، از فعالیت‌های اجتماعی، شغلی و یا تفریحی مهم می‌کاهید
- در موقعیت‌هایی مواد مصرف می‌کنید که ناامن است، از جمله هنگام رانندگی یا کار با ماشین‌آلات
- حتی با اینکه می‌دانید مواد مخدر باعث آسیب جسمی یا روانی شده، همچنان به مصرف ادامه می‌دهید.
- سطح تحمل‌تان کم‌کم افزایش می‌یابد، بدین معنا که ماده مخدر به تدریج دیگر اثر چندانی بر شما نمی‌گذارد و در نتیجه برای به رسیدن به همان اثر قبلی به مواد مخدر بیشتری نیاز پیدا می‌کنید
- وقتی مصرف مواد مخدر را قطع می‌کنید و یا همان ماده (و یا مشابه) را برای جلوگیری از علائم مصرف می‌کنید، دچار علائم ترک جسمی یا روانی می‌شوید
گزینه‌های درمانی که در زیر توضیح داده میشود به غلبه بر اعتیاد و رسیدن به زندگی عاری از مواد مخدر کمک خواهد کرد.
برنامه‌های درمانی برای وابستگی به مواد شیمیایی
برنامه‌های درمانی معمولا درگیرنده موارد ذیل هستند:
- جلسات فردی، گروهی یا خانوادگی
- پرداختن به درک ماهیت اعتیاد و پیشگیری از عود بیماری
- سطح مراقبت و تنظیمات آن به نیازهای شخصی بستگی دارد؛ مانند برنامه‌های سرپایی، خانگی و بستری
دفع مسمومیت
هدف از دفع مسمویت که به سم‌زدایی یا ترک‌درمانی نیز معروف است، کنار گذاشتن مصرف مواد مخدر بصورتی بی‌خطر در کمترین زمان ممکن است. برای برخی افراد، انجام ترک‌درمانی به صورت سرپایی شاید بی‌خطر باشد؛ اما دیگران ممکن است در بیمارستان یا یک مرکز درمانی مسکونی بستری شوند.
کنار گذاشتن دسته‌های مختلفی از مواد مخدر، مانند دژم‌سازها، محرک‌ها و یا مواد افیونی، باعث ایجاد عوارض جانبی مختلفی می‌شوند و رویکردهای درمانی مختلفی می‌طلبد. سم‌زدایی می‌تواند شامل کاهش تدریجی دوز دارو و یا به طور موقت جایگزینی با مواد دیگر مانند متادون، بوپرنورفین و یا ترکیبی از بوپرنورفین و نالوکسان باشد.
مشاوره
مشاوره به عنوان بخشی از برنامه درمان مواد مخدر ( همچنین معروف به گفتاردرمانی و یا روان‌درمانی) می‌تواند بواسطه یک روانشناس، روانپزشک و یا مشاور الکل و مواد مخدر دارای مجوز، بصورت فردی، خانوادگی و یا گروهی انجام شود. درمانگر یا مشاور می‌تواند:
- به یافتن راه‌های مقابله با تمایلات مصرف مواد مخدر کمک کند
- راهکارهایی برای جلوگیری از مواد مخدر و پیشگیری از عود بیماری پیشنهاد دهد
- پیشنهاداتی در مورد چگونگی مقابله با عود احتمالی بیماری ارائه دهد
- درباره مسائل مربوط به شغل، مشکلات حقوقی و روابط با اعضای خانواده و دوستان صحبت کند
- اعضای خانواده را به جلسه بیاورد تا مهارت‌های ارتباطی و حمایتی بهتری فراهم شود
گروههای خودیاری
بسیاری از گروههای حمایتی (البته نه همه) از مدل ۱۲-مرحله‌ای بهره می‌برند که نخستین بار از سوی «الکلی‌های گمنام» توسعه یافت. گروههای خودیاری در آمریکا، مانند «معتادان گمنام[۴]»، به معتادین مواد مخدر کمک می‌کنند.
گروه حمایتی خودیاری اعتقاد دارد که اعتیاد یک اختلال مزمن با خطر عود است. گروههای حمایتی خودیاری می‌توانند احساس شرم و انزوا را که باعث عود بیماری میشود کاهش دهند.
درمانگر یا مشاور به شما کمک می‌کند که گروه خودیاری مناسبی پیدا کنید. گروههای حمایتی همچنین در اجتماع محل زندگی و یا برروی اینترنت وجود دارند.
غلبه بر اعتیاد و رهایی از مواد مخدر به تلاش مداوم نیاز دارد. یادگیری مهارت‌های جدید مقابله و دانستن منابع کمک‌رسانی بسیار ضروری است. اقدامات زیر می‌تواند مفید باشد:
- به یک درمانگر مراجعه کنید. به بهداشت روانی خود توجه کنید. اعتیاد به مواد مخدر با چندین مشکل از جمله نگرانی‌های زمینه‌ای در رابطه با سلامت روان یا ازدواج و یا مشکلات خانوادگی پیوند می‌خورد که شاید از طریق مشاوره برطرف شوند. دیدار با درمانگر یا روانپزشک ممکن است به شما کمک کند دوباره به آرامش ذهنی دست پیدا کنید و روابط بین‌فردی را جبران کنید.
- به دنبال درمان برای سایر اختلالات روانی باشید. افراد مبتلا به سایر مشکلات روحی و روانی مانند افسردگی، بیشتر احتمال دارد معتاد به مواد مخدر شوند. چنانچه هر گونه علائم و نشانه‌های بیماری روانی بروز می‌دهید، حتماً به دنبال درمان فوری از طرف متخصص روان‌درمانی باشید.
- به یک گروه حمایتی بپیوندید. گروه حمایت، مانند «معتادان گمنام» و یا «الکلی‌های گمنام»، برای مقابله با اعتیاد بسیار موثر هستند. محبت، درک و به اشتراک‌گذاری تجارب شخصی با دیگران کمک می‌کند تا اعتیاد را شکست دهید و به زندگی عاری از مواد مخدر برسید.
بهترین راه جلوگیری از اعتیاد به مواد مخدر غیرقانونی، مصرف خود دارو نیست.
هنگام مصرف داروهای تجویزی اعتیادآور مراقبت باشید. پزشکان این داروها را در دوزهای امن تجویز می‌کنند و طوری بر مصرف نظارت دارند که بیش از حد و برای مدتی طولانی نباشد. اگر احساس می کنید به بیش از دوز تجویزی دارو نیاز دارید، با پزشک مشورت کنید.
پیشگیری از سوءمصرف مواد مخدر در کودکان و نوجوانان
این اقدامات برای کمک به جلوگیری از سوءمصرف مواد مخدر در کودکان و نوجوانان پیشنهاد میشود:
- ارتباط برقرار کنید. در مورد خطرات مصرف و سوءمصرف مواد مخدر با کودکتان صحبت کنید.
- گوش شنوا داشته باشید. وقتی کودکان در مورد فشار همسالان صحبت می‌کنند بادقت گوش دهید و از تلاش‌هایشان برای مقاومت در برابر چنین فشاری حمایت کنید.
- سرمشق خوبی باشید. خودتان هرگز الکل یا مواد مخدر اعتیادآور مصرف نکنید. کودکانی که پدر و مادرشان دچار سوءمصرف مواد مخدر شده‌اند، در معرض خطر بیشتری برای اعتیاد به مواد مخدر قرار دارند.
- پیوند عاطفی را تقویت کنید. برروی بهبود ارتباط با کودکان‌تان کار کنید. پیوندی محکم و پایدار بین شما و فرزندتان می‌تواند خطر مصرف و یا سوءمصرف مواد مخدر را کاهش دهد.
پیشگیری از عود
وقتی به مواد مخدر معتاد می‌شوید، در معرض خطر بیشتری برای به دام افتادن در الگوی اعتیاد قرار می‌گیرید. اگر شروع به مصرف مواد مخدر کنید، این احتمال وجود دارد که دوباره مهار مصرف را از دست بدهید؛ حتی اگر درمان شده باشید و مدتی مواد مخدر مصرف نکرده باشید.
- به برنامه درمان پایبند باشید. بر هوس‌های خود نظارت کنید. شاید به نظر برسد بهبود پیدا کرده‌اید و دیگر لازم نیست برای دور ماندن از مواد هیچ اقدامی صورت دهید. اما اگر همچنان به دیدن مشاور، رفتن به جلسات گروه حمایتی و مصرف داروهای تجویزی ادامه دهید، شانس رهایی کامل از مواد مخدر بسیار بالاتر خواهد بود.
- از موقعیت‌های پرخطر اجتناب کنید. هرگز به محله‌ای برنگردید که عادت داشتید مواد مخدر مصرف کنید. همچنین از جمع قدیمی افراد معتاد به مواد مخدر دور بمانید.
- در صورتی که دوباره به مصرف مواد مخدر روی آوردید درخواست کمک فوری کنید. اگر شروع به مصرف سایر مواد مخدر کردید، با پزشک، ارائه‌دهنده خدمات سلامت روان و یا شخص دیگری که بلافاصله بتواند کمک کند صحبت کنید.
[۱] Barbiturates and benzodiazepines
[۲] Opioids
[۳] date rape drugs
[۴] Narcotics Anonymous
